กติกา (๖ มิถุนายน ๒๕๕๓)

กติกา

          กติกา แปลว่า  ข้อความที่ได้ทำความตกลงกันแล้ว หมายถึง กฎเกณฑ์หรือข้อตกลงที่บุคคลตั้งแต่ ๒ ฝ่ายขึ้นไป กำหนดขึ้นเป็นหลักปฏิบัติ เช่น ในการเล่นกีฬา หรือการเล่นเกมต่าง ๆ  มีกติกาที่ผู้เล่นต้องปฏิบัติตามทั้งในการเล่น  การแพ้ชนะ  การปรับ การลงโทษ  เป็นต้น  ผู้ที่แพ้ก็ต้องยอมรับความพ่ายแพ้ อาจถูกลงโทษ หรือถูกปรับตามกติกาที่ตกลงกันแล้ว เช่น นักฟุตบอลที่ทำให้คู่ต่อสู้เจ็บ ไม่ว่าจะโดยตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ตาม จะต้องถูกลงโทษได้ใบเหลือง หรือใบแดงซึ่งทำให้ต้องออกจากการเล่น    คนเชียร์ฟุตบอลที่ฝ่ายของตนแพ้แล้วไม่ยอมแพ้จัดว่าเป็นคนที่ไม่ปฏิบัติตามกติกา   คนที่ไม่ปฏิบัติตามกติกาจะถูกสังคมประณามว่าเป็นอันธพาล เป็นคนเกเร    กติกาเป็นข้อตกลงที่ช่วยให้คนในสังคมทำกิจกรรมร่วมกันได้อย่างเป็นระเบียบเรียบร้อย และทำให้ทุกคนอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

มัฆวานรังสรรค์ (๒๗ มิถุนายน ๒๕๕๓)

มัฆวานรังสรรค์

          มัฆวานรังสรรค์ ประกอบด้วยคำว่า มัฆวาน กับคำว่า รังสรรค์. มัฆวาน เป็นชื่อหนึ่งของพระอินทร์. รังสรรค์ แปลว่า สร้าง. มัฆวานรังสรรค์ แปลว่า พระอินทร์สร้าง เป็นชื่อสะพานข้ามคลองผดุงกรุงเกษม เชื่อมถนนราชดำเนินกลางกับถนนราชดำเนินนอก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๔๓ เพื่อเป็นทางเสด็จพระราชดำเนินไปยังพระราชวังดุสิต ตัวสะพานมีโครงสร้างเป็นคานเหล็ก พื้นคอนกรีตราวสะพานเป็นเหล็กหล่อ มีดวงตรารูปช้างเอราวัณที่กึ่งกลางสะพาน นายช่างผู้ออกแบบคือนายคาร์โล อาเลกรี ชาวอิตาลี  สะพานนี้สร้างเสร็จใน พ.ศ. ๒๔๔๖ ตรงกับโอกาสที่มีพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาครบ ๕๐ ปี พอดี แต่เดิมนั้นโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามสะพานว่า สะพานมัฆวานรังรักษ์ ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น สะพานมัฆวานรังสรรค์.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ลมพิษ (๑๘ กรกฎาคม ๒๕๕๓)

ลมพิษ

          ลมพิษ เป็นโรคผื่นคันที่เห่อขึ้นตามผิวหนัง เพราะหลอดเลือดฝอยในหนังใกล้ผิวขยายตัว มีของเหลวซึมออกมาทำให้ผิวหนังมีลักษณะบวมแดงเป็นวงหรือเป็นปื้น อยู่ห่างหรือชิดกันเป็นหย่อมหรือกระจายทั่วร่างกาย มักมีอาการคันร่วมด้วย เป็นอาการที่เกิดขึ้นชั่วคราวเป็นชั่วโมง หรือนานเป็นสัปดาห์  รายที่มีอาการเรื้อรังอาจเป็นนานถึงเดือนครึ่งหรือกว่านั้น  ในรายที่เป็นรุนแรงและเฉียบพลันอาจทำให้ความดันเลือดต่ำจนเป็นลมหรือหมดสติได้

          โรคลมพิษเกิดจากหลายสาเหตุ เช่นร่างกายได้รับสารก่อภูมิแพ้ สารก่อความระคายเคือง  ผิวหนังถูกขูดข่วน ถูกกระแทก ได้รับความร้อน ความเย็น หรือแพ้แสงแดด ในบางรายก็ไม่ทราบสาเหตุ  การรักษามักจะให้รับประทานยาต้านภูมิแพ้หรือยาที่ทำให้หลอดเลือดหดตัว ถ้ามีอาการรุนแรงจนมีความดันเลือดต่ำ แพทย์มักฉีดอะดรีนาลินให้

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ปีติ (๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๓)

ปีติ

          ปีติ มาจากคำภาษาบาลีว่า ปีติ ตรงกับคำภาษาสันสกฤตว่า ปฺรีติ (อ่านว่า ปฺรี-ติ). ปิติ หมายถึง ปลาบปลื้มใจ อิ่มใจ หรือความปลาบปลื้มใจ  ความอิ่มใจ  ปีตินี้ เมื่อเกิดขึ้นแก่ใครก็จะทำให้หน้าตาแช่มชื่นเบิกบาน  จิตใจแจ่มใส  เป็นความอิ่มเอิบที่ซาบซ่านไปทั่วร่างกาย  เช่น ประชาชนมีความปีติที่เห็นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกมหาสมาคม ณ สีหบัญชร พระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงโบกพระหัตถ์ และแย้มพระสรวลน้อย ๆ.  คนไทยสุดปลื้มปีติที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีทรงได้รับการถวายพระเกียรติจากประชาชนชาวจีนทั่วประเทศให้เป็น “มิตรที่ดีที่สุดในโลก” อันดับที่ ๒

          คำว่า ปีติ มีผู้นิยมนำมาใช้เป็นชื่อ แต่มักเขียนเป็น ปิติ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ร้อนอาสน์-เก้าอี้ร้อน (๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๓)

ร้อนอาสน์-เก้าอี้ร้อน

          สำนวน ร้อนอาสน์ คำว่า อาสน์ แปลว่า ที่นั่ง. อาสน์ ในสำนวนนี้ หมายถึง แท่นที่ประทับของพระอินทร์  แท่นนี้ปรกติอ่อนนุ่ม ถ้าเกิดแข็งกระด้างหรือร้อนเป็นไฟขึ้นมา จะบอกเหตุว่ามีเรื่องเดือดร้อนขึ้นในโลก พระอินทร์ต้องรีบลงไปแก้ไข ตามคติความเชื่อว่าพระอินทร์เป็นเทพผู้มีหน้าที่ดับความทุกข์ร้อนของมนุษย์. สำนวน ร้อนอาสน์ จึงมีความหมายว่า มีเรื่องเดือดร้อนต้องรีบแก้ไข เช่น ช่วงนี้ผู้จัดการโรงงานมีเรื่องร้อนอาสน์ เพราะสินค้าที่ผลิตถูกตีกลับ.

          ในวรรณคดีไทย มีการกล่าวถึงอาสน์ของพระอินทร์ร้อน ในบทละครเรื่องอิเหนาว่า

                    “อาสน์อ่อนเร่าร้อนคือไฟกัลป์ เทวัญเล็งทิพเนตรดู” 

          ปัจจุบันมีสำนวนว่า เก้าอี้ร้อน แต่ความหมายต่างกับ ร้อนอาสน์ เพราะเก้าอี้ร้อนหมายถึง เดือดร้อนเพราะจะถูกปลดหรือถูกย้ายออกจากตำแหน่ง เช่น โผโยกย้ายตำรวจระดับผู้กำกับทั่วประเทศ ทำให้หลายคนเก้าอี้ร้อนแน่ ๆ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.