พระราม (๔ ตุลาคม ๒๕๕๓)

พระราม

          พระรามเป็นชื่อตัวละครเอกในเรื่องรามเกียรติ์ พระรามเป็นรัชทายาทแห่งนครอโยธยา แต่ประสบเคราะห์กรรมต้องออกเดินป่านานถึง ๑๔ ปี โดยมีนางสีดาพระมเหสี และพระลักษมณ์พระอนุชาต่างมารดาร่วมเดินทางไปด้วย ระหว่างที่เดินป่า พระรามได้ผจญภัย ประสบอุปสรรคมากมาย แล้วได้แสดงความสามารถเอาชนะอุปสรรคเหล่านั้นได้ ส่งผลให้เกียรติคุณของพระรามกำจรไปไกล.  ภัยและอุปสรรคสำคัญคือ การทำศึกกับทศกัณฐ์และโคตรวงศ์ของทศกัณฐ์เป็นเวลายาวนานเพื่อชิงนางสีดาซึ่งถูกทศกัณฐ์ใช้อุบายลักพาไปกลับคืนมา.

          พระนามของพระรามเป็นภาษาสันสกฤต มีความหมายว่า ความรื่นรมย์ ความงามสง่า ความน่ารัก และยังหมายถึง สีเข้ม อีกด้วย.  ความหมายประการหลังนี้ ทำให้ช่างเขียนไทยเขียนภาพสีกายของพระรามออกมาเป็นสีเขียวหรือสีนิล

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

พาหะ (๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๓)

พาหะ

          พาหะ หมายถึง คนหรือสัตว์ที่มีเชื้อก่อโรคชนิดใดชนิดหนึ่งอยู่ในร่างกาย โดยไม่ปรากฏอาการของโรคนั้น ๆ แต่สามารถถ่ายโอนหรือกระจายเชื้อก่อโรคนั้นไปสู่ผู้อื่นหรือสัตว์อื่นได้ เช่น ยุงลายเป็นพาหะของโรคไข้เลือดออก  แมลงวันเป็นพาหะของอหิวาตกโรค

          พาหะอีกความหมายหนึ่ง หมายถึง ผู้ที่ไม่เป็นโรคแต่สามารถถ่ายยีนก่อโรคไปสู่ลูกหลานแล้วทำให้ลูกหลานเกิดโรค เช่น แม่เป็นพาหะของโรคตาบอดสี โรคเลือดไม่แข็งตัว เนื่องจากมียีนก่อโรคในโครโมโซมเพศ เมื่อแม่ถ่ายทอดยีนนี้ไปสู่ลูก ลูกชายจะมีโอกาสเป็นโรคได้มากกว่าลูกสาว ส่วนลูกสาวอาจเป็นพาหะนำโรคต่อไปได้

          โรคพันธุกรรมบางโรค เช่น โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย โรคผิวเผือก พ่อและแม่อาจเป็นพาหะร่วมกัน ทำให้ลูกคนใดคนหนึ่งในสี่คนมีโอกาสเป็นโรคนั้นได้

          คนหรือสัตว์ซึ่งเป็นผู้นำโรคไปสู่ผู้อื่นเรียกว่า พาหะ ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า carrier

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ดาราจักร (๒๓ กันยายน ๒๕๕๓)

ดาราจักร

          ดาราจักร มาจากคำว่า ดารา แปลว่า ดวงดาว กับ จักร แปลว่า กงล้อ. ดาราจักร เป็นคำที่บัญญัติให้ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า galaxy หมายถึง อาณาจักรแห่งดวงดาวซึ่งประกอบด้วย ดาวฤกษ์จำนวนมาก ก๊าซ และฝุ่น ซึ่งมีแรงดึงดูดระหว่างกันและเกาะกลุ่มกันอยู่ ดาราจักรขนาดใหญ่ประกอบด้วยดาวฤกษ์มากถึงหนึ่งล้านล้านล้านดวง ส่วนดาราจักรขนาดเล็กที่สุดมีดาวฤกษ์อยู่รวมกันเพียง ๑๐ ล้านดวง. ดาราจักรมีรูปร่างแตกต่างกัน แต่รูปร่างที่พบมากที่สุดคือรูปแกนบิดโค้งคล้ายหางกังหันหลายแกนประกอบกันจนดูเหมือนกงล้อ จึงได้เรียกว่า ดาราจักร ซึ่งแปลว่า กงล้อแห่งดวงดาว ดาราจักรที่มนุษย์รู้จักดีที่สุดก็คือทางช้างเผือกหรือดาราจักรมิลกี้เวย์ โลกและสุริยจักรวาลของเราอยู่ในดาราจักรนี้. ส่วนดาราจักรชื่ออื่น ๆ เช่น ดาราจักรแอนโดรเมดา ดาราจักรซันฟลาวเว่อร์

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๓  เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

บูกิต (๑๔ ตุลาคม ๒๕๕๓) (ออกอากาศซ้ำ)

บูกิต

          คำว่า บูกิต เป็นคำภาษามลายู หมายถึง ภูเขา ไทยรับเอาคำนี้มาใช้เรียกชื่อสถานที่หลายแห่งในภาคใต้ที่มีลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขา เช่น บ้านบูกิตจือแร ที่ตำบลรือเสาะ อำเภอรือเสาะ จังหวัดนราธิวาส และตำบลบูกิต อำเภอเจาะไอร้อง จังหวัดนราธิวาส.

          คำว่า บูกิต บางทีก็เพี้ยนเสียงไปเป็น บูเกะ หรือ บูเก๊ะ เช่น ชื่อบ้านบูเกะบือราแง ที่ตำบลอาซ่อง อำเภอรามัน จังหวัดยะลา และชื่อภูเขาบูเก๊ะบูลือยอ ซึ่งตั้งอยู่ระหว่างอำเภอรือเสาะ จังหวัดนราธิวาสกับอำเภอบันนังสตา จังหวัดยะลา.

          ที่น่าสนใจคือ ชื่อจังหวัดภูเก็ต ก็สันนิษฐานว่าเพี้ยนเสียงมาจากคำว่า บูกิต เช่นกัน เพราะที่จังหวัดนั้นมีภูเขาตั้งอยู่ใกล้ตัวเมืองด้วย เผอิญเสียงที่เพี้ยนไปนี้มีคำว่า ภู ซึ่งในภาษาไทยหมายถึง ภูเขา จึงมีความหมายเข้ากันได้พอดี.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ยุงก้นปล่อง (๒๔ ตุลาคม ๒๕๕๓) (ออกอากาศซ้ำ)

ยุงก้นปล่อง

          ยุงมีหลายชนิด เช่น ยุงรำคาญ ยุงก้นปล่อง ยุงลาย. ยุงรำคาญดูดเลือดคนกิน ยุงลายนอกจากจะดูดเลือดแล้ว ยังเป็นพาหะนำโรคไข้เลือดออกมาสู่คนด้วย.

          ยุงก้นปล่อง เป็นยุงที่มีปากเป็นหลอดยาว เพื่อใช้เจาะดูดเลือด เวลาเกาะดูดเลือดคนหรือสัตว์จะปักหัวลง ส่วนท้องและก้นชี้ขึ้น ทำให้ดูคล้ายปล่องไฟ.  ยุงก้นปล่องที่ดูดเลือดคนเป็นยุงตัวเมีย และขณะที่ดูดเลือดมักจะเป็นพาหะนำโรคมาสู่คนด้วย คือโรคมาลาเรีย หรือที่บางคนเรียกว่า ไข้จับสั่น. ยุงก้นปล่องตัวผู้ไม่กินเลือดคน แต่จะกินน้ำหรือน้ำหวานจากดอกไม้

          ยุงที่ทำโรคมาลาเรียมาสู่คนคือ ยุงก้นปล่อง คำว่า ปล่อง ต้องออกเสียง ปอ ลอ ควบ ไม่ใช่ *ยุงก้นป่อง

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๒ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

บันไดเลื่อน (๑๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๓)

บันไดเลื่อน

          บันไดเลื่อน หมายถึงบันไดที่เลื่อนขึ้นหรือลงได้ด้วยกำลังไฟฟ้า   ทำด้วยหลักการของโซ่ที่ไม่มีปลาย  หมายความว่า  ขั้นบันไดนั้นทำเป็นโซ่ขนาดใหญ่ที่ต่อกันเป็นวงกลมหมุนเชื่อมระหว่างอาคารชั้นล่างกับชั้นที่อยู่สูงขึ้นไป   เมื่อบันไดเลื่อนก็จะพาคนที่ยืนบนบันไดขึ้นไปหรือลงมาโดยไม่ต้องก้าวขาเดิน    บันไดเลื่อน เกิดขึ้นตั้งแต่พุทธศักราช ๒๔๔๓ หรือคริสต์ศักราช ๑๙๐๐  เพื่อช่วยนำผู้โดยสารลงไปขึ้นรถไฟใต้ดินสายแมนฮัตตัน และนำผู้โดยสารขึ้นมาบนพื้นดิน.  บันไดเลื่อนนำเข้ามาในประเทศไทยโดยบริษัทไดมารุ ของญี่ปุ่น  ซึ่งมาเปิดห้างสรรพสินค้าที่ถนนราชประสงค์.  ปัจจุบันนอกจากบันไดเลื่อนแล้ว ยังมีทางเดินที่ช่วยผู้คนให้ไปถึงที่หมายโดยไม่ต้องเดิน ใช้หลักการเดียวกันกับบันไดเลื่อน เรียกว่า ทางเลื่อน เช่นที่สนามบินสุวรรณภูมิมีทางเลื่อนเพื่อช่วยผ่อนแรงผู้โดยสารเครื่องบิน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๓ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หลับใหล (๑๓ ตุลาคม ๒๕๕๓) (ออกอากาศซ้ำ)

หลับใหล

          คำว่า ใหล ที่ใช้ไม้ม้วน ไม่ใช้ลำพัง ต้องใช้ซ้อนกับคำอื่น ได้แก่ ใช้ซ้อนกับคำว่า หลง เป็น หลงใหล  และซ้อนกับคำว่า หลับ เป็น หลับใหล     คำว่า ใหล ที่ใช้ไม้ม้วนนี้น่าจะหมายถึงละเมอ เพราะในภาษาลาวมีคำว่า ใหล (สะกดด้วยสระไอ ไม้ม้วน) หมายถึง ละเมอหรือพูดในเวลาเผลอ สติอย่างคนบ้าจี้ที่ถูก หลอกให้ตกใจแล้วพูดโพล่งออกมา และในภาษาไทขาวซึ่งเป็นภาษาของชาวไทที่อยู่ในสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม มีคำที่ออกเสียงคล้าย ๆ เหล่อ หมายถึง ละเมอ เช่น นอนเหล่อ หมายถึง นอนละเมอ   คำว่า เหล่อ ในภาษาไทขาว น่าจะเป็นคำเดียวกับคำว่า ใหล ในภาษาไทยและภาษาลาว

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.