ตบะแตก (๒ ตุลาคม ๒๕๕๔)

ตบะแตก

          ตบะ หมายถึง พิธีข่มกิเลสโดยทรมานตัว ผู้บำเพ็ญตบะคือฤๅษี.  ตบะแตก หมายถึง บำเพ็ญตบะต่อไปไม่ได้เพราะทนสิ่งยั่วยวนไม่ไหว ปัจจุบันมักใช้หมายถึง สิ้นความอดทน หมดความอดกลั้น เช่น เขาตั้งใจว่าวันนี้จะทำรายงานให้เสร็จ แต่พอเพื่อนชวนหนักเข้าก็ตบะแตก เลิกทำรายงาน ออกไปดูหนังกับเพื่อน.

          เรื่องเล่าเกี่ยวกับฤๅษีที่ตบะแตก ปรากฏอยู่ในวรรณคดีหลายเรื่อง เช่นในวรรณคดีสันสกฤตเรื่องมหาภารตะ ฤๅษีวิศวามิตรบำเพ็ญตบะนานเป็นพัน ๆ ปี จนมีบารมีมากแข่งกับพระอินทร์ได้. พระอินทร์จึงส่งนางอัปสรชื่อเมนกา (อ่านว่า เม-นะ -กา) ไปยั่วยวนจนบำเพ็ญตบะไม่ได้และได้นางเป็นภรรยา มีธิดาชื่อศกุนตลา. ต่อมาฤๅษีวิศวามิตรบำเพ็ญตบะอีก ๑๐๐๐ ปี และพยายามข่มกิเลสไม่ยอมให้ตบะแตกอีก เมื่อพระอินทร์ส่งนางอัปสรชื่อนางรัมภามายั่วยวน ฤๅษีวิศวามิตรไม่ยอมตกเป็นเหยื่อ จึงสาปนางให้กลายเป็นหินไปหมื่นปี

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ตามเนื้อผ้า (๒๖ มกราคม ๒๕๕๕)

ตามเนื้อผ้า

          ตามเนื้อผ้า เป็นสำนวน หมายความว่า ตรงตามคุณภาพหรือตามลักษณะที่เป็นจริง สำนวนนี้มาจากการเปรียบเทียบว่า ผ้ามีหลายชนิด มีความหนาบางต่างกัน มีเนื้อต่างกัน ราคาของผ้าจึงแปรไปตามคุณภาพของผ้า ผ้าเนื้อดีมักมีราคาแพง

          เทศน์ตามเนื้อผ้า หมายความว่าสั่งสอนธรรมะไปตามเนื้อความที่มีปรากฏในคัมภีร์ โดยไม่มีการพลิกแพลงหรือเพิ่มเติมข้อความใด  เช่น ท่านเจ้าอาวาสวัดนี้มักไม่ชอบเทศน์ตามเนื้อผ้า ท่านมักยกเหตุการณ์ปัจจุบันไปเปรียบเทียบกับหลักธรรม

          พิจารณาตามเนื้อผ้า หมายความว่า ตริตรอง สอบสวนไปตามหลักฐานหรือพฤติกรรมหรือสภาพที่ปรากฏ โดยไม่ลำเอียง ไม่คำนึงถึงความสัมพันธ์ส่วนตัว เช่น การพิจารณาความดีความชอบของข้าราชการต้องพิจารณาตามเนื้อผ้า. เรื่องพนักงานทำผิด คุณจะมาถือว่ามีความสัมพันธ์ฉันญาติกับผู้จัดการไม่ได้ ถึงอย่างไรคณะกรรมการก็ต้องพิจารณาไปตามเนื้อผ้า แล้วลงโทษตามระเบียบของบริษัท

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เครื่องกังไส (๒๕ ธันวาคม ๒๕๕๔)

เครื่องกังไส

          คำว่า กังไส เป็นชื่อมณฑลทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ของจีน มณฑลนี้สำเนียงจีนกลางออกเสียงว่า เจียงซี ส่วน กังไส เป็นชื่อตามสำเนียงจีนท้องถิ่นซึ่งใกล้เคียงกับสำเนียงจีนแต้จิ๋วว่า กังไซ. กังไซ ย่อมาจาก กังหนั่มไซ แปลว่า บริเวณใต้แม่น้ำฝั่งตะวันตก แม่น้ำที่ว่านี้ก็คือแม่น้ำแยงซีเกียงซึ่งเป็นแม่น้ำที่ยาวที่สุดของจีนและยาวที่สุดในเอเชีย เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่ของมณฑลนี้อยู่ทางตอนใต้ของปากแม่น้ำแยงซีเกียงฝั่งตะวันตก ดินแดนบริเวณปากแม่น้ำแยงซีเกียงเป็นแหล่งผลิตเครื่องเคลือบดินเผาเลื่องชื่อมาตั้งแต่สมัยโบราณ  ครอบคลุมหลายมณฑลของจีน ได้แก่ มณฑลกังไส มณฑลเจ้อเจียง มณฑลอันฮุย และมณฑลเจียงซู. คนไทยเรียกเครื่องเคลือบที่มีคุณภาพสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเครื่องลายครามที่เป็นสีขาวมีลวดลายสีน้ำเงินที่มาจากมณฑลเหล่านี้ทั้งหมดว่า เครื่องกังไส.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

คลองถม (๑๕ มกราคม ๒๕๕๕)

คลองถม

          คลองถม หมายถึงคลองที่ถูกถมเพื่อสร้างถนน สร้างที่อยู่อาศัย หรือใช้ประโยชน์อื่น ๆ  ปัจจุบันในกรุงเทพฯ มีคลองที่ถูกถมมากมาย แต่คำว่า คลองถม ใช้เป็นชื่อเรียกย่านการค้าตลอดถนนมหาจักร ระหว่างถนนเยาวราชกับถนนเจริญกรุง มีสินค้านานาชนิด เช่น อุปกรณ์ไฟฟ้า อุปกรณ์เครื่องยนต์ เครื่องเสียง นาฬิกา ฯลฯ ราคาไม่แพง แต่เดิมถนนสายนี้เป็นคลองชื่อว่า คลองสำเพ็ง ปลายคลองด้านหนึ่งออกแม่น้ำเจ้าพระยา อีกด้านหนึ่งออกคลองมหานาคใช้เป็นเส้นทางคมนาคมเรื่อยมา. ภายหลังเกิดความนิยมการคมนาคมทางบกมากกว่าทางน้ำ คลองสำเพ็งจึงถูกถมเป็นคลองแรก เริ่มจากการถมด้วยขยะแล้วแปรสภาพเป็นถนนในช่วงก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นประชาธิปไตยใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ไม่นานนัก  ชาวบ้านเรียกชื่อถนนตามต้นกำเนิดว่า ถนนคลองถม

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ถุงยักษ์-บิ๊กแบ๊ก (๑๔ ธันวาคม ๒๕๕๔)

ถุงยักษ์-บิ๊กแบ๊ก

          ในช่วงที่เกิดน้ำท่วมใหญ่ในปีนี้ [พุทธศักราช ๒๕๕๔] มีการใช้ถุงผ้าหรือถุงพล้าสติกบรรจุทรายวางทับซ้อนกันเพื่อเป็นพนังกั้นน้ำไม่ให้ไหลเข้าไปยังที่ที่ไม่ต้องการให้น้ำเข้า  เช่น  ใช้ถุงทรายซ้อนกันไว้หน้าประตูบ้าน  ใช้ถุงทรายปิดช่องทางน้ำที่จะเอ่อขึ้นมาตามท่อระบายน้ำ.  ในที่ที่มีน้ำมากทางการใช้ถุงทรายขนาดใหญ่วางซ้อนกันเป็นกำแพงกั้นน้ำ.  เมื่อต้องการสร้างสิ่งกั้นให้แข็งแรงและใหญ่ขึ้น  ถุงทรายที่ใช้จึงต้องทำให้ใหญ่ขึ้น  เป็น  ถุงยักษ์  แต่ผู้ใช้เรียกด้วยคำภาษาอังกฤษเขียน  b-i-g b-a-g  ซึ่งออกเสียงตามระบบเสียงภาษาอังกฤษที่ถูกต้องว่า บิ๊ก-แบก  แต่คนไทยออกเสียงว่า บิ๊กแบ๊ก. ถุงขนาดใหญ่นั้นควรเรียกว่า ถุงยักษ์ หรือถุงทรายยักษ์

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ตบะ (๔ มกราคม ๒๕๕๕)

ตบะ

          ตปะ หรือ ตบะ เป็นทศพิธราชธรรมข้อที่ ๖. ตบะ แปลว่า ความเพียรเผากิเลส หมายถึงการบำเพ็ญตนเพื่อให้กิเลสเบาบางจนหมดสิ้นไป. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีทศพิธราชธรรมข้อนี้ ดังปรากฏในพระราชดำรัสที่พระราชทานแก่ที่ประชุมยุวพุทธิกสมาคม เมื่อวันที่ ๑๒ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๓  ว่า  “ในการดำเนินชีวิตของเรา เราต้องข่มใจ ไม่กระทำสิ่งใด ๆ ที่เรารู้สึกด้วยใจจริงว่าชั่วว่าเสื่อม เราต้องฝึกต้องต้านความคิดและความประพฤติทุกอย่างที่รู้สึกว่าขัดกับธรรมะเราต้องกล้าและบากบั่นที่จะกระทำสิ่งที่เราทราบว่าเป็นความดีเป็นความถูกต้องและเป็นธรรม. ถ้าเรารวมกันทำอย่างนี้ให้ได้จริง ๆ ให้ผลของความดีบังเกิดมากขึ้น ๆ ก็จะช่วยค้ำจุนส่วนรวมไว้มิให้เสื่อมลงไป  และจะช่วยให้ฟื้นคืนดีขึ้นได้เป็นลำดับ.”

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.