คอ (๑๕ เมษายน ๒๕๕๕)

คอ

          คอ  เป็นคำเรียกส่วนของร่างกายที่อยู่ระหว่างศีรษะกับอก มีลักษณะคอด  และใช้เรียกสิ่งอื่นที่มีลักษณะคล้ายคอหรืออยู่ในตำแหน่งที่เทียบได้กับตำแหน่งของคอ  เช่น  คอสะพาน คอเรือ คอขวด.     

          คอสะพาน  คือส่วนของสะพานที่ต่อกับถนน.    คอเรือ เป็นคำเรียกส่วนภายในของเรือที่ต่อจากหัวเรือ เป็นที่แคบ ๆ ในเรือเล็ก ๆ คอเรือมักใช้เก็บโซ่ผูกเรือ   เรือที่มีขนาดใหญ่ขึ้นมักจะมีไม้กั้นระหว่างคอเรือกับตัวเรือ.   คนที่ออกตกเบ็ดหาปลา อาจใช้คอเรือเป็นที่ขังปลาที่จับได้   เรือที่ใหญ่ขึ้นไปอาจใช้เป็นที่เก็บของเล็ก ๆ อื่น ๆ  เช่น เก็บถ้วยชาม เครื่องครัวที่จะใช้เมื่อหยุดพักกลางทาง. คอขวด  คือส่วนของขวดที่ต่อกับปากขวด  และใช้เป็นคำเปรียบช่วงของถนนหรือทางสัญจรที่เป็นทางใหญ่แล้วเกิดมีช่วงที่แคบเข้าเรียกว่า เป็นคอขวด  เช่น  รถมาติดกันตรงเชิงสะพานเพราะเป็นคอขวด  รถที่วิ่งมา ๔ เลนต้องแทรกเข้าให้เป็น ๒ เลน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ค้ำประกัน (๒๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๕)

ค้ำประกัน

          คำว่า ค้ำประกัน ประกอบด้วย คำว่า ค้ำ กับ ประกัน 

          ค้ำ หมายถึง ดันไว้ไม่ให้ล้มหรือทรุด.   ประกัน หมายถึง รับรองว่าจะรับผิดชอบในความเสียหายที่เกิดขึ้น.  ค้ำประกัน หมายถึง สัญญาว่าจะชำระหนี้ให้แก่เจ้าหนี้แทนถ้าหากลูกหนี้ไม่ยอมชำระหนี้.   ผู้ที่สัญญาจะชำระหนี้แทนเรียกว่า ผู้ค้ำประกัน  ซึ่งจะเป็นบุคคลหรือหน่วยงานก็ได้  และผู้ค้ำประกันต้องมีหลักทรัพย์  หรือทำงานในตำแหน่งที่มีเงินเดือนประจำ เช่น คุณพ่อซึ่งเป็นข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ลงชื่อค้ำประกันให้ลูกสาวไปกู้เงินมาลงทุนทำธุรกิจร้านอาหาร.  เขาค้ำประกันให้ผู้ได้ทุนไปเรียนต่างประเทศคนหนึ่ง แต่นักเรียนคนนั้นเรียนไม่จบและไม่กลับประเทศไทย เขาจึงต้องใช้หนี้เจ้าของทุนแทน. นอกจากมีผู้ค้ำประกันแล้ว ผู้กู้เงินสามารถใช้ที่ดินและสิ่งปลูกสร้างค้ำประกันในการกู้เงิน และมีสิทธิกู้ได้ร้อยละ ๗๐ ของราคาประเมิน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ไข่ในหิน (๑๔ เมษายน ๒๕๕๕)

ไข่ในหิน

          ไข่ในหิน เป็นสำนวนหมายถึง ของที่ต้องระมัดระวัง ทะนุถนอมอย่างยิ่ง

          สำนวน ไข่ในหิน อธิบายได้ ๒ อย่าง

          อย่างแรก ไข่ในหิน คือ ไข่มีเปลือกเปราะ แตกง่าย  หินเป็นสิ่งที่แข็งแกร่ง เปรียบเหมือนการดูแลรักษาและปกป้องมั่นคง ไข่ที่ฝังซ่อนไว้ในหินคือสิ่งที่อยู่ในความดูแลประคับประคองที่ปลอดภัย ในเรื่องขุนช้างขุนแผน นางวันทองตัดพ้อขุนแผนที่ไม่เห็นค่าและความดีของตนที่อุตส่าห์ถนอมตัวไว้ไม่ให้มัวหมอง ว่า

          “เสียแรงน้องครองตัวไม่มัวหมอง            ดังแว่นทองส่องสว่างพระเคหา
          ดุจไข่ฝังไว้ในศิลา                                อุตส่าห์ซ่อนเร้นทั้งเรือดไร”

          อย่างที่ ๒ สำนวนนี้มักใช้เชิงประชดว่าทะนุถนอมจนเกินเหตุ โดยเปรียบกับไข่ที่อยู่ท่ามกลางหินซึ่งจะทำให้ไข่แตกได้ง่าย จึงต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ เช่น บ้านนี้เลี้ยงลูกเหมือนไข่ในหิน พอออกไปสู่สังคมภายนอกก็ไม่สามารถดูแลช่วยเหลือตนเองได้

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๔ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ร่มโพธิ์ร่มไทร (๑๓ มีนาคม ๒๕๕๕)

ร่มโพธิ์ร่มไทร

          คำว่า ร่มโพธิ์ร่มไทร ประกอบด้วยคำว่า ร่ม โพธิ์ และ ไทร. คำว่า ร่ม เป็นคำเรียกสิ่งที่ใช้กางออกกันแดดกันฝน และหมายถึงบริเวณที่มีสิ่งใดสิ่งหนึ่งบังแดดไว้ เมื่ออยู่ใต้ร่มก็จะไม่โดนแดดโดนฝน จึงนำมาใช้เปรียบบุคคลหรือสิ่งที่คุ้มครองป้องกันผู้อื่นมิให้เป็นอันตราย เช่น อยู่ใต้ร่มพระบารมี ใต้ร่มกาสาวพัสตร์. คำว่า โพธิ์ และ ไทร เป็นชื่อต้นไม้ใหญ่ที่มีกิ่งก้านสาขาแผ่กว้าง ให้ร่มเป็นที่พักพิงกันแดดกันฝนได้เป็นอย่างดี. อีกทั้ง โพธิ์ ยังเป็นต้นไม้สำคัญในทางพระพุทธศาสนา ด้วยเป็นต้นไม้ที่คุ้มกันแดดฝนให้พระพุทธเจ้าขณะที่บำเพ็ญเพียรจนได้ตรัสรู้พระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ. ส่วน ไทร ก็เป็นไม้ใหญ่ที่ให้ร่มแก่ผู้ที่เข้ามาอาศัยหลบแดดฝนได้อย่างดี. คำว่า ร่มโพธิ์ร่มไทร จึงเป็นคำที่นำมาใช้เป็นสำนวน หมายถึง ผู้ที่เป็นที่พึ่งและปกป้องคุ้มครองให้อยู่เป็นสุขสบายและปลอดภัย เช่น ลูกขอให้พ่อแม่มีอายุยืนยาว อยู่เป็นร่มโพธิ์ร่มไทรให้ลูกหลานไปอีกนาน ๆ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

พุทธชยันตี (๓ เมษายน ๒๕๕๕)

พุทธชยันตี

          พุทธชยันตี (อ่านว่า พุด-ทะ-ชะ -ยัน-ตี) แปลว่า ความมีชัยชนะของพระพุทธเจ้า หมายถึง การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า. คำว่า พุทธชยันตี เป็นคำที่ชาวอินเดีย เนปาล ศรีลังกา ใช้เรียกวันวิสาขบูชา

          ในประเทศไทยใช้คำว่า พุทธชยันตี ในโอกาสครบ ๒๖๐๐ ปี แห่งการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า ในปี ๒๕๕๕  โดยนับจากวันที่พระพุทธองค์ตรัสรู้ก่อนปรินิพพาน ๔๕ ปี ในวาระสำคัญนี้จึงมีการจัดงานเฉลิมฉลองเป็นงานพิธีที่ยิ่งใหญ่ รัฐบาลกำหนดจัดงานฉลองยิ่งใหญ่ใน ๓ วันสำคัญทางพระพุทธศาสนา คือ วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา และวันอาสาฬหบูชา

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.