เตี่ยว (๗ เมษายน ๒๕๕๖)

เตี่ยว

          เตี่ยว มีหลายความหมาย เตี่ยว ใช้เรียกผ้าที่กว้างไม่มากแต่ยาวพอที่จะใช้สำหรับคาดปากหม้อ ลังถึง หรือซึ้งนึ่งอาหารเพื่อกันไม่ให้ไอร้อนออก เช่น แม่ค้าใช้ผ้าเตี่ยวคาดซึ้งนึ่งขนมกุยช่าย

          เตี่ยว หมายถึงใบตองหรือใบมะพร้าวที่ใช้คาดกลัดทับห่ออาหาร เช่น ห่อหมก ห่อข้าวหมาก ห่อขนมกล้วย ขนมตาล ขนมใส่ไส้.   นอกจากนี้ ยังหมายถึงผ้านุ่งผืนเล็กยาว ที่นุ่งคาดเอว พับชายที่ลอดหว่างขาให้ด้านหน้าปิดของลับ แล้วผูกชายผ้าไว้ด้านหลัง อย่างการนุ่งเตี่ยวของนักกีฬาซูโม่.  ผ้าที่ผู้หญิงใช้สำหรับนุ่งซับระดูหรือซับน้ำคาวปลาขณะอยู่กระดานไฟก็เรียกว่า ผ้าเตี่ยว ด้วย

          คำว่า เตี่ยว ในภาษาถิ่นเหนือ หมายถึง กางเกง และเรียกกางเกงขาก๊วยว่า เตี่ยวสะดอ เช่น ถ้าเธอไปเมืองแพร่อย่าลืมซื้อเสื้อม่อฮ่อมและเตี่ยวสะดอมาฝากบ้างนะ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

กินแกลบกินรำ-กินหญ้า (๑๗ เมษายน ๒๕๕๖)

กินแกลบกินรำ-กินหญ้า

          กินแกลบกินรำ  เป็นสำนวนหมายความว่า โง่  คำว่า แกลบ หมายถึง เปลือกของข้าวที่สีเอาเมล็ดออกไปแล้ว. ส่วนคำว่ารำ หมายถึง ผงเยื่อของเมล็ดข้าวสาร ที่หลุดออกมาระหว่างการสี.  ทั้งแกลบและรำใช้เป็นอาหารสำหรับเลี้ยงสัตว์ เช่น หมู เป็ด ไก่  กินแกลบกินรำ  จึงเป็นสำนวนที่แปลว่าโง่เหมือนสัตว์ที่กินแกลบกินรำ ซึ่งส่วนมากมักจะหมายถึงหมู   ตัวอย่างเช่น ฉันรู้ว่าคุณพูดโกหก ฉันไม่ได้กินแกลบกินรำนะถึงจะไม่รู้ว่าความจริงคืออะไร.

          อีกสำนวนหนึ่งที่มีความหมายว่าโง่เหมือนกันคือ กินหญ้า หญ้าเป็นอาหารของสัตว์ เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย แต่สำนวนนี้มักใช้ในเชิงดูถูกเหยียดหยามว่าโง่เหมือนวัวเหมือนควายมากกว่าสัตว์ชนิดอื่น ตัวอย่างเช่น ฉันพูดอธิบายให้เธอฟังตั้งยืดยาวยังไม่เข้าใจอีกหรือ กลับไปกินหญ้าซะไป. สงสัยว่าเธอจะกินหญ้าเป็นอาหารนะ ถึงให้เขาหลอกอยู่ได้. 

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

น้ำเงิน (๑๖ มีนาคม ๒๕๕๖)

น้ำเงิน

          น้ำเงิน เป็นชื่อสีอย่างสีคราม สีน้ำเงินเป็นสีหนึ่งในสีธงชาติไทย ซึ่งประกอบด้วยสี ๓ สี คือ แดง ขาว และน้ำเงิน สาเหตุที่สีน้ำเงินมีชื่อเรียกเช่นนี้เป็นเพราะความคล้ายคลึงกับสีน้ำของเงิน เงินที่หลอมละลายกลายเป็นของเหลวจะมีสีครามอ่อน ดังอักขราภิธานศรับท์ให้ความหมายของคำ น้ำเงิน ว่า “น้ำเงิน คือศรีเขียวเหมือนศรีครามอ่อน ศรีเหมือนศรีเงินที่ละลายคว่างอยู่ในเบ้านั้น”

          คำว่า น้ำเงิน ที่หมายถึงน้ำของเงิน  ดังปรากฏในหนังสือพระราชหัตถเลขาในรัชกาลที่ ๕ เรื่องเสด็จประพาสแหลมมลายู ความว่า “ต่อขึ้นไปข้างหลังถ้ำนั้นเป็นถ้ำเวิ้งสูงขึ้นไปอีกชั้นหนึ่ง แต่ช่องสว่างกว้างดูเปนรอยน้ำซึมเปนน้ำเงินไปเกือบทั้งถ้ำ”

          นอกจากนี้ น้ำเงิน ยังเป็นชื่อปลาน้ำจืด ตัวแบนข้าง ไม่มีเกล็ด รูปร่างคล้ายปลาเนื้ออ่อน ที่เรียกว่า ปลาน้ำเงิน เพราะหนังมีความวาวสะท้อนแสงเป็นสีน้ำเงิน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๖ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

มืออ่อน-มือแข็ง (๙ มิถุนายน ๒๕๕๖)

มืออ่อน-มือแข็ง

          มืออ่อน หมายถึง มือของผู้ที่ฟ้อนรำซึ่งถูกดัดให้นิ้วอ่อนโค้งไปด้านหลัง เพื่อให้รำได้สวยงาม เมื่อใช้เป็นความเปรียบ มืออ่อน หมายถึงนอบน้อม ยกมือไหว้คนได้ง่าย เป็นคำที่ผู้ใหญ่ชมผู้น้อย เช่น เด็กคนนี้มืออ่อน พบผู้ใหญ่ก็ไหว้อย่างนอบน้อมทุกครั้ง พ่อแม่เขาอบรมมาดี. ใช้ว่า มือไม้อ่อน ก็ได้ เช่น เป็นเด็กเป็นเล็กต้องมือไม้อ่อนเข้าไว้ พบผู้ใหญ่ก็ไหว้ทุกครั้งนะลูก.

          อีกความหมายหนึ่ง มืออ่อน ใช้หมายความว่า ไม่ค่อยมีฝีมือหรือมีความสามารถน้อยกว่าเกณฑ์หรือความคาดหวัง เช่น เขายังเป็นนักเทนนิสมืออ่อน คงไม่ผ่านการแข่งขันรอบคัดเลือกครั้งนี้ ลูกน้องคุณคนนี้ยังมืออ่อนนัก จะให้เป็นหัวหน้าฝ่ายไม่ได้หรอก

          มือไม้อ่อน มีอีกความหมายหนึ่ง เหมือนกับคำว่า มืออ่อนตีนอ่อน หมายถึง มีอาการหมดแรงเพราะตกใจหรือเสียใจ เช่น เธอเข้าบ้านมาเห็นข้าวของถูกรื้อค้นกระจุยกระจาย ก็ถึงกับมือไม้อ่อน พอเจ้านายตวาดเสียงดัง เธอก็มืออ่อนตีนอ่อนทำอะไรไม่ถูก.  

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

แถลงการณ์ (๘ พฤษภาคม ๒๕๕๖)

แถลงการณ์

          คำว่า แถลงการณ์  ประกอบด้วยคำว่า แถลง กับคำว่า  การณ์.   แถลง หมายถึง  ประกาศ  แจ้งให้ทราบอย่างเป็นทางการ.  การณ์  หมายถึง เหตุ  เค้ามูล   สิ่งที่กระทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลง.  แถลงการณ์ หมายถึง คำประกาศหรือคำอธิบายเหตุการณ์อย่างเป็นทางการ และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบ  เช่น   แถลงการณ์สำนักพระราชวังเรื่องการเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศจีนของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สำนักนายก รัฐมนตรีออกแถลงการณ์เรื่องน้ำท่วมและการจัดการป้องกันน้ำเข้ากรุงเทพฯ  องค์กรวิชาชีพสื่อมวลชนออกแถลงการณ์คัดค้านการที่ผู้มีอำนาจรัฐบางคนคุกคามสื่อ.

          แถลงการณ์ อีกความหมายหนึ่ง ปรากฏในคำว่า แถลงการณ์คณะสงฆ์ ซึ่งเป็นหนังสือมีลักษณะเช่นเดียวกับราชกิจจานุเบกษาของทางราชการ สำหรับประชาสัมพันธ์และเผยแพร่กิจกรรมของคณะสงฆ์ให้ส่วนราชการ หน่วยงาน องค์กรคณะสงฆ์ และประชาชน ได้ทราบโดยทั่วกัน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.