เป็นเพื่อน (๑๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๖)

เป็นเพื่อน

          คำว่า เป็นเพื่อน มีความหมายว่า  รู้จักและมีความสัมพันธ์กันฉันมิตร เช่น เราเป็นเพื่อนกับอาจารย์คนนี้  เจ้าของร้านอาหารนี้กับเราเป็นเพื่อนกัน.  และนอกจากจะมีความหมายว่า คบหาสมาคมกันอย่างคนรู้จักที่มีความสัมพันธ์อันดีต่อกันแล้ว คำว่า เป็นเพื่อน ยังมีความหมายว่า อยู่ด้วยเพื่อช่วยเหลือ เพื่อทำให้อุ่นใจ เพื่อไม่ให้ว้าเหว่ เป็นต้น เช่น ฉันจะไปโรงพยาบาล คุณไปเป็นเพื่อนฉันหน่อยซิ เขาไม่กล้าอยู่บ้านคนเดียวจึงให้ฉันไปอยู่เป็นเพื่อน.  เป็นเพื่อน หมายถึง อยู่ด้วยเพื่อไม่ให้เกิดความเสียหาย ก็ได้ เช่น ชายหนุ่มจะพาหญิงสาวไปเที่ยวกันตามลำพัง แม่จึงให้น้องชายไปเป็นเพื่อนพี่สาว.  เป็นเพื่อน หมายถึง อยู่ร่วมด้วยเพื่อให้คลายเหงา  ผู้ที่อยู่เป็นเพื่อนไม่จำเป็นต้องเป็นบุคคล  อาจเป็นสัตว์เลี้ยง ธรรมชาติ  ดนตรี  หรือสิ่งใดก็ได้  เช่น  เขาอยู่คนเดียวมีแต่โทรทัศน์เป็นเพื่อน ยายมีสุนัขเป็นเพื่อนตั้งหลายตัว คุณแม่จัดให้มีดนตรีไทยเป็นเพื่อนศพ  เขามีแต่ความฝันเป็นเพื่อน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

วันเฉลิมพระชนมพรรษา (๕ ธันวาคม ๒๕๕๖) (ออกอากาศซ้ำ)

วันเฉลิมพระชนมพรรษา

          วันเฉลิมพระชนมพรรษา หมายถึง วันฉลองวันพระบรมราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และวันพระราชสมภพของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ

          พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐  ทรงได้รับการเทิดทูนว่าเป็นศูนย์รวมใจของชาวไทยทั้งชาติและเฉลิมพระเกียรติว่าพระองค์คือมหาราชของชาวไทย ประชาชนทุกหมู่เหล่า ทุกสาขาอาชีพ ต่างพร้อมใจกันจัดงาน “๕ ธันวา มหาราช” เป็นครั้งแรก ใน พ.ศ. ๒๕๒๐ เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเจริญพระชนมพรรษา ๕๐ พรรษา  และจัดอย่างยิ่งใหญ่ต่อเนื่องกันมาทุกปีตราบถึงปัจจุบัน ในวันดังกล่าวมีพิธีจุดเทียนถวายชัยมงคล ถวายพุ่มเงินพุ่มทองเป็นราชสักการะ และมีการจุดพลุและประดับไฟตามถนนและสถานที่สำคัญ  ตามบ้านเรือนประชาชนก็จัดโต๊ะหมู่บูชาเพื่อแสดงความจงรักภักดี

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ถ่านไฟเก่า (๒๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๖)

ถ่านไฟเก่า

          ถ่าน หมายถึง ไม้ที่เผาจนสุก มีลักษณะเป็นแท่งหรือเป็นก้อนสีดำ ใช้เป็นเชื้อเพลิงในเตาไฟที่หุงอาหารเป็นต้น เมื่อติดไฟแล้วจะมีสีแดงเรียกว่า ถ่านไฟ ใช้ไปสักครู่หนึ่งถ่านไฟจะค่อย ๆ มอดจวนจะดับ มีลักษณะเป็นก้อนสีเทา ๆ เพราะมีขี้เถ้าหุ้มอยู่ เมื่อเป่าหรือใช้ไม้เขี่ยแล้วเติมถ่านก้อนใหม่ลงไปไฟก็จะคุติดขึ้นมาใหม่ได้

          จึงมีสำนวนเปรียบชายหญิงที่เคยรักใคร่กันแล้วเลิกร้างกันไป เมื่อกลับมาพบกันใหม่ก็เหมือนถ่านไฟเก่าที่จวนจะมอดดับไปแล้วคุกรุ่นขึ้นมาได้อีก ทำให้รักใคร่และปลงใจกันได้ง่ายขึ้น เหมือนไฟที่ยังมีเชื้ออยู่จึงติดขึ้นได้ง่าย

          ในบทละครนอกเรื่องไกรทอง พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ตอนที่ไกรทองตามไปง้อนางวิมาลา ไกรทองเปรียบความรักที่ตนเคยมีต่อนางว่า

          “เมื่อถ่านไฟเก่าเถ้ายังมี          เป่าขึ้นคงอัคคีจะติดเชื้อ”

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

เสียมือ-เสียมือเสียเท้า (๒๓ ตุลาคม ๒๕๕๖)

เสียมือ-เสียมือเสียเท้า

          เสียมือ มีความหมายตรง หมายถึง สูญเสียมือไป เช่น อุบัติเหตุครั้งนั้นทำให้เขาต้องเสียมือข้างขวาไป. เมื่อใช้เป็นสำนวนมีความหมายเชิงดูถูกดูหมิ่น หมายถึง เปล่าประโยชน์หรือเสียเกียรติเมื่อต้องยกมือขึ้นไหว้ใครสักคนหนึ่ง เช่น คนอะไรเป็นผู้ใหญ่เสียเปล่า ไม่รู้จักถูกผิด ฉันไม่ยอมไหว้ให้เสียมือหรอก. ในบทละครนอกเรื่องสังข์ทอง พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย นางรจนาต่อว่าพี่สาวทั้งหกนางที่กลับมานับนางเป็นน้องเมื่อรู้ว่าเจ้าเงาะคือพระสังข์ นางไม่อยากไหว้พี่สาวทั้งหกให้เสียมือ ดังคำประพันธ์ว่า

          “ประเดี๋ยวนี้จะกลับมานับถือ           นี่ลืมไปแล้วหรือนะหม่อมพี่
          เป็นผู้ใหญ่อะไรอย่างนี้                 ข้ามิอยากไหว้ให้เสียมือ“

          เมื่อใช้ว่า เสียมือเสียเท้า มีความหมายตรงว่าสูญเสียมือและเท้าไป และมีความหมายโดยปริยาย หมายถึง เสียบุคคลที่รับใช้ใกล้ชิดหรือไว้วางใจไป เช่น เขาเป็นลูกน้องคนสนิท คอยดูแลผลประโยชน์และปกป้องชื่อเสียงของเศรษฐีคนนี้มาตลอด เมื่อขาดเขาไปก็เท่ากับเศรษฐีเสียมือเสียเท้าไปทีเดียว

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ทองชมพูนุท (๑๕ ธันวาคม ๒๕๕๖)

ทองชมพูนุท

          ชมพูนุท หรือ ชมพูนท เป็นชื่อเรียกทองคำเนื้อบริสุทธิ์ที่เกิดจากยางของลูกหว้าที่ตกจากต้นหว้าใหญ่ในแผ่นดินชมพูทวีป ดังกล่าวไว้ในไตรภูมิกถา หรือ ไตรภูมิพระร่วง พระราชนิพนธ์พญาลิไทย ตอนชมพูทวีป-ป่าหิมพานต์ว่า ที่ตีนเขาพระหิมพานต์มีต้นหว้าใหญ่อยู่ริมฝั่งน้ำสีทานที (อ่านว่า สี-ทา-นะ-ที) ลูกหว้านั้นมีขนาดเท่ากลองใบใหญ่ หล่นลงทั่วทั้งรอบต้น ส่วนลูกหว้าจากคาคบด้านทิศใต้ตกลงในแม่น้ำก็เป็นเหยื่อแก่ฝูงปลา “ยางลูกหว้าที่ตกลงนั้นกลายเป็นทองสุกชื่อชมพูนุท”

          ทองชมพูนุทจะมีอยู่จริงหรือไม่ก็ตาม กวีไทยนิยมอ้างถึงทองชมพูนุทควบคู่กับทองเนื้อเก้ามาตั้งแต่อดีต เช่น บทละครนอกเรื่องสังข์ทอง พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กล่าวถึง ผิวเนื้อของพระสังข์ว่าเป็นสีทองสุกปลั่งเหมือนทองชมพูนุท ดังนี้

          “แล้วขัดสีฉวีวรรณผุดผ่อง      ดังทองชมพูนุทเนื้อเก้า“

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เพื่อน (๑๓ พฤศจิกายน ๒๕๕๖)

เพื่อน

          เพื่อน ในภาษาไทยเป็นคำที่มีความหมายกว้าง  อาจหมายถึง ผู้ที่มีสถานะเกี่ยวข้องกันแบบใดแบบหนึ่ง ตั้งแต่รักใคร่สนิทสนมกันมากถึงกับร่วมทุกข์ร่วมสุขกัน  จนถึงเกิดมาร่วมโลก โดยไม่รู้จักกันเลยก็ได้.    คำว่า เพื่อน หมายถึง ผู้ที่มีลักษณะหรือสถานะอย่างเดียวกัน เช่น เพื่อนร่วมโลก เพื่อนมนุษย์.  หมายถึง ผู้ที่มีกิจกรรมร่วมกัน เช่น เพื่อนนักพัฒนา เพื่อนลูกเสือชาวบ้าน.  หมายถึง  ผู้ที่ได้รับการศึกษาอบรมจากที่เดียวกัน เช่น เพื่อนร่วมรุ่น เพื่อนนักเรียน. หมายถึง  ผู้ที่ทำงาน หรือมีอาชีพอย่างเดียวกัน  เช่น เพื่อนร่วมงาน เพื่อนข้าราชการ.  หมายถึง ผู้ที่คบกัน สนิทสนมกันและรักใคร่กัน เช่น  เพื่อนร่วมน้ำสาบาน.  หมายถึง ผู้ที่ประสบทุกข์ ภัย อุบัติเหตุ มาด้วยกัน เช่น เพื่อนที่เรือแตกด้วยกัน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

สุวรรณสาม (๒) (๔ ธันวาคม ๒๕๕๖)

สุวรรณสาม (๒)

          สุวรรณสามชาดก  เรื่องราวของพระพุทธเจ้าในอดีตชาติ เมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็นสุวรรณสาม ทรงบำเพ็ญเมตตาบารมี คือ ความรัก ความปรารถนาให้ผู้อื่นเป็นสุข

          สุวรรณสามชาดก เป็นชาดกเรื่องที่ ๓ ในทศชาติ กล่าวถึง ทุกูลดาบสและนางปาริกาดาบสินี ซึ่งมีบุตรชื่อสุวรรณสามด้วยมีผิวกายเหลืองเหมือนทองคำ  ดาบสทั้งสองได้ถูกพิษของงูพ่นใส่จนตามืดมัว สุวรรณสามเฝ้าเลี้ยงดูปรนนิบัติเป็นอย่างดี  วันหนึ่ง เมื่อพระเจ้าปิลยักขราช แห่งกรุงพาราณสี เสด็จออกมาล่าสัตว์ ได้ใช้ธนูยิงสุวรรณสาม  สุวรรณสามมิได้โกรธแต่เสียใจที่บิดามารดาจะขาดที่พึ่ง  พระเจ้าปิลยักขราชทรงรับผิด เสด็จไปยังอาศรมของดาบสทั้งสองและพามายังที่สุวรรณสามนอนอยู่  ดาบสทั้งสองและเทพธิดาสุนทรีซึ่งเคยเป็นมารดาของสุวรรณสามในชาติก่อนได้อ้างถึงความจริงที่สุวรรณสามได้เลี้ยงดูบิดามารดาด้วยความกตัญญู ทำให้สุวรรณสามฟื้นขึ้น และดวงตาของสองดาบสกลับมองเห็นดังเดิมด้วย  สุวรรณสามได้แสดงธรรมแด่พระเจ้าปิลยักขราชและบำรุงบิดามารดาต่อมาจนสิ้นอายุไปสู่พรหมโลก

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.