คำขวัญ (๑๘ ธันวาคม ๒๕๕๖) (ออกอากาศซ้ำ)

คำขวัญ

          คำว่า คำขวัญ หมายถึงถ้อยคำที่ดีเป็นสิริมงคล บำรุงจิตใจ ให้ข้อคิดในการปฏิบัติ และส่งเสริมกิจการไปในทางที่ดี

          คำขวัญทั่วไป เป็นคำขวัญที่หน่วยงาน สถาบัน หรือองค์การต่าง ๆ คิดขึ้นใช้เพื่อเป็นคติเตือนใจให้ข้อคิด เชิญชวนให้ปฏิบัติหรือละเว้น มักเป็นข้อความกะทัดรัด มีสัมผัสคล้องจอง ทำให้จดจำได้ง่าย เช่น คำขวัญวันเด็ก คำขวัญประจำจังหวัด คำขวัญประจำสถาบัน คำขวัญประจำหน่วยงาน. คำขวัญวันเด็ก เช่น เด็กไทยคือหัวใจของชาติ  เด็กฉลาดชาติเจริญ. คำขวัญประจำจังหวัด เช่นกรุงเทพฯ ดุจเทพสร้าง  เมืองศูนย์กลางการปกครอง วัด วัง งามเรืองรอง เมืองหลวงของประเทศไทย. คำขวัญประจำหน่วยงาน เช่น การสื่อสารแห่งประเทศไทย เครือข่ายทั่วไทย โยงใยทั่วโลก. คำขวัญประจำสถาบัน เช่น คำขวัญของโรงเรียนสตรีวัดระฆังใช้ว่า “เรียนเด่น เล่นดี มีวินัย ใจกุศล”

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ตัวแทน (๑๕ ตุลาคม ๒๕๕๖)

ตัวแทน

          คำว่า ตัวแทน หมายถึง ผู้ที่มีอำนาจตามกฎหมายในการกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งในนามบุคคลอื่น เช่น บริษัทมีนโยบายแต่งตั้งตัวแทนอย่างเป็นทางการเพื่อบุกเบิกตลาดค้าปลีก. การประปานครหลวงสามารถจ้างเอกชนให้เป็นตัวแทนอ่านมาตรวัดน้ำเพื่อบันทึกข้อมูลการใช้น้ำของผู้ใช้น้ำตามหลักเกณฑ์ที่การประปานครหลวงกำหนด.  คำว่า ตัวแทนในภาษากฎหมายเป็นคำที่ตรงข้ามกับคำว่า ตัวการ ซึ่งหมายถึงผู้ที่มอบอำนาจให้ตัวแทนทำการแทนตน เช่น เมื่อตัวการมอบอำนาจให้ตัวแทนทำการแทนตัวการ และตัวแทนก็ตกลงจะรับมอบอำนาจนั้น ถ้าตัวแทนกระทำความผิด ให้ถือว่าตัวการมีความผิดด้วย

          เป็นที่สังเกตว่า คำว่า ตัวแทน ต่างกับคำว่า ผู้แทน  ในแง่ที่ ตัวแทน เป็นบุคคลหรือนิติบุคคลที่มีอำนาจตามกฎหมาย ส่วน ผู้แทน เป็นบุคคลที่ทำหน้าที่แทนเท่านั้น

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

งูกินหาง (๒) (๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๖)

งูกินหาง (๒)

          งูกินหาง  หมายความว่า  เกี่ยวโยงกันจากหัวถึงหางไปเป็นทอด ๆ เป็นชื่อกลอนกลบท ที่แต่งให้คำ ๓ คำส่วนต้นของวรรคซ้ำกับคำ ๓ คำที่เป็นส่วนท้ายของวรรค เช่น  

                    สงสารนุชสุดแสน(สงสารนุช)                     จะโหยไห้ไหนจะหยุด(จะโหยไห้)    
                    รันทดใจให้สลด(รันทดใจ)                         ต้องไกลจรกรรมไฉน(ต้องไกลจร)  
                    ชลเนตรจะไหลหลั่งถั่ง(ชลเนตร)                 สะอื้นอ้อนโอ้เทวษ(สะอื้นอ้อน) 
                    เมื่อยามนอนจะหนาวเนื้อ(เมื่อยามนอน)        ไม่วายวันกระสันสมร(ไม่วายวัน). 

คำกลอนกลบทที่มีชื่อว่า งูกินหาง   แต่งให้คำต้นของวรรควกกลับมาเป็นคำท้ายของวรรค  ลักษณะจึงเหมือนงูวกมากินหางของตนเอง.    นอกจากนี้  การดำเนินงานที่มีลักษณะวนจากหัวมาหาง  ก็เรียกว่า งูกินหาง  เช่น   เขาตั้งวงแชร์หลอกเอาเงินชาวบ้านมา  แล้วเอาเงินคนใหม่มาจ่ายเป็นผลประโยชน์ให้คนเก่า  หมุนเวียนไปแบบงูกินหาง   ถ้าไม่มีคนใหม่มาลงทุน  คนที่หลอกเงินชาวบ้านก็มักจะหนีไป.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ลอยแก้ว (๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๖)

ลอยแก้ว

          คำว่า ลอยแก้ว เดิมมี ๒ ความหมาย ความหมายหนึ่ง  หมายถึง น่าปลาบปลื้ม น่าภาคภูมิใจ ดังปรากฏในบทละครนอกเรื่องสังข์ทอง พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อนางมณฑาเห็นเจ้าเงาะถอดรูปเป็นพระสังข์ นางรำพันด้วยความดีใจว่า

                    “รจนายาจิตช่างคิดถูก              หมายมั่นพันผูกก็ควรอยู่
                    ทีนี้แหละลอยแก้วแล้วลูกกู         โฉมตรูแย้มยิ้มกระหยิ่มใจ”

          คำว่า ลอยแก้ว อีกความหมายหนึ่ง เป็นชื่อของหวานที่ทำด้วยผลไม้นำไปแช่ในน้ำเชื่อม ถ้าเป็นผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว จะแช่ในน้ำเชื่อมเจือเกลือเล็กน้อย ดังปรากฏในกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ว่า

                    “ผลจากเจ้าลอยแก้ว             บอกความแล้วจากจำเป็น
                    จากช้ำน้ำตากระเด็น              เป็นทุกข์ท่าหน้านวลแตง”

          ปัจจุบัน คำว่า ลอยแก้ว เหลือแต่ความหมายซึ่งเป็นวิธีทำของหวานเท่านั้น เช่น กระท้อนลอยแก้ว  สละลอยแก้ว

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

พระมโหสถ (๑๗ ธันวาคม ๒๕๕๖)

พระมโหสถ

          พระมโหสถ  เป็นชื่อของพระโพธิสัตว์ในเรื่องมโหสถชาดก  ทรงบำเพ็ญปัญญาบารมี  คือมีความรอบรู้ ความเข้าใจชัดเจนสามารถแยกแยะเหตุและผล  ดีและชั่ว  คุณและโทษ  ประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ เป็นต้น

          มโหสถชาดก เป็นชาดกเรื่องที่ ๕ ในทศชาติ กล่าวถึงพระโพธิสัตว์เมื่อเสวยพระชาติเป็นมโหสถบุตรเศรษฐี มีสติปัญญาเฉลียวฉลาดมาก  ผู้คนต่างมาขอให้ช่วยตัดสินคดีพิพาทและแก้ไขปัญหาอยู่เนือง ๆ  ชื่อเสียงของมโหสถเลื่องลือไปถึงพระเจ้าวิเทหราชแห่งกรุงมิถิลา  พระองค์ได้ทรงทดลองสติปัญญาของมโหสถด้วยวิธีต่าง ๆ จนเป็นที่พอพระทัย และขอมโหสถไว้เป็นราชบุตร  มโหสถได้ใช้สติปัญญาแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ทั้งปัญหาภายในบ้านเมือง และปัญหาศึกสงคราม  รวมทั้งยังใช้สติปัญญาช่วยพระชนม์ชีพของพระเจ้าวิเทหราชไว้ได้ มโหสถได้รับยกย่องว่าเป็นบัณฑิตผู้มีความรู้อันลึกซึ้ง มีสติปัญญาประกอบด้วยคุณธรรมอันประเสริฐ ที่กำกับให้ประพฤติปฏิบัติแต่ในทางที่ถูกที่ควร

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.