ทะลุ (๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

ทะลุ

          คำว่า ทะลุ เขียน ท ทหาร  สระอะ  ล ลิง  สระอุ.  มาจากภาษาเขมร ธฺลุะ (อ่านว่า ทะ-ลุ) คำว่า ทะลุ หมายถึงเป็นรูเป็นช่อง หรือทำให้เป็นรูเป็นช่อง เช่น กระทะทะลุใช้ไม่ได้. เขาถูกแทงทะลุหลัง. มีทางเดินทะลุออกหลังวัด. เราช่วยกันทะลุกำแพงจนเป็นช่อง.

          คำว่า ทะลุ อาจใช้ร่วมกับคำอื่นได้ เช่น

          ทะลุปรุโปร่ง หมายถึง เห็นหรือเข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง เช่น เขาเข้าใจได้ทะลุปรุโปร่งว่าทำไมเด็กจึงมีพฤติกรรมเช่นนี้.

          ทะลุกลางปล้อง หมายถึง พูดสอดขัดจังหวะอย่างไม่มีมารยาทในขณะที่ผู้อื่นกำลังพูดกันอยู่ เช่น พวกเรากำลังปรึกษากันเรื่องการทำกิจกรรม เขาก็ทะลุกลางปล้องขึ้นมาว่าไปเที่ยวกันดีกว่า.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

สำนวน (๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๐)

สำนวน

          สำนวน มีหลายความหมาย ความหมายหนึ่งหมายถึง ถ้อยคำที่มีความหมายไม่ตรงตัว ต้องตีความจึงจะเข้าใจได้  สำนวน ครอบคลุมทั้งคำพังเพยและสุภาษิตหรือภาษิต รวมทั้งคำเปรียบต่าง ๆ ด้วย เช่น “ขี่ช้างจับตั๊กแตน” เป็นสำนวน หมายความว่า ลงทุนมาก แต่ผลที่ได้นั้นมีเพียงเล็กน้อย. “ฆ่าควายเสียดายพริก” เป็นสำนวน หมายความว่า ทำงานใหญ่โตแต่กลัวหมดเปลือง ไม่ยอมใช้จ่ายมากจึงทำให้งานเสีย

          สำนวนอาจเป็นคำเดี่ยว ๆ ก็ได้ เช่น คำว่า “เสือ” เมื่อใช้เป็นสำนวนจะมีความหมายว่าโจรหรือคนดุร้าย.   สำนวนอาจมีลักษณะเป็นคำหลายคำประสมกัน เช่น คอสูง หมายความว่า ชอบเหล้ารสดี ๆ หรือชอบอาหารที่มีราคา. ผิดฝาผิดตัว หมายความว่า ไม่เข้าชุดกัน ไม่เข้าคู่กัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.


 

หมาเห่าใบตองแห้ง (๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

หมาเห่าใบตองแห้ง

          หมาเห่าใบตองแห้ง เป็นสำนวน มีความหมายว่า พูดเอะอะแสดงวาจาว่าเป็นคนเก่งกล้าไม่กลัวใคร แต่จริง ๆ แล้วขี้ขลาดและไม่กล้าจริง

          หมาเห่าใบตองแห้ง เป็นสำนวนที่เปรียบเทียบกับสุนัขที่ชอบเห่าใบตองแห้ง คือเห่าใบกล้วยที่แห้งติดอยู่กับต้น เวลาลมพัดใบกล้วยแห้งจะแกว่งหรือเสียดสีกัน มีเสียงแกรกกราก. สุนัขเห็นอะไรไหว ๆ หรือได้ยินเสียงแกรกกรากก็จะเห่าขึ้น แต่ก็เห่าไปอย่างนั้นเอง ไม่กล้าไปกัดใบตองแห้ง. กิริยาของสุนัขนี้จึงนำมาเปรียบกับคนที่ชอบพูดจาเอะอะในลักษณะที่อวดตัวว่าเก่งกล้า แต่ที่จริงแล้วก็ไม่ได้กล้าสมกับคำพูด เช่น พวกนี้หมาเห่าใบตองแห้งทั้งนั้น ได้แต่ตะโกนด่าเขาลับหลัง ถ้าเขาเอาจริงก็ขี้คร้านจะวิ่งหนีไม่ทัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๔ พฤศจิกายน  พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ล้น-ท้น (๒๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

ล้น-ท้น

          คำว่า ล้น กับ ท้น มีเสียงและความหมายคล้ายกัน

          คำว่า ล้น หมายถึง มากเกินกำหนดจนคงอยู่ไม่ได้ในที่บรรจุ เช่น น้ำล้นตุ่ม. ตักข้าวจนล้นจาน. หมายถึง แน่นมาก เช่น ผู้ฟังแน่นขนัดล้นห้องประชุม. และหมายถึง ปฏิบัติตนเกินความพอเหมาะพอดี เช่น เด็กคนนี้ออกจะล้น ดูไม่มีสัมมาคารวะ.

          ส่วนคำว่า ท้น หมายถึง มากเกินกำหนดจนแทบจะคงอยู่ไม่ได้ พร้อมที่จะล้นออก เช่น น้ำท้นฝั่ง. และหมายถึงอาการที่เนื้อนูนขึ้นเพราะถูกรัดรึงเป็นต้น เช่น กางเกงรัดเอวมากจนเนื้อเหนือขอบเอวท้นขึ้นมา. ทั้งยังหมายถึง มากยิ่ง ได้เช่นเดียวกับ ล้น มักใช้กับความรู้สึก เช่น เขาทุกข์ท้นจนเหลือระงับ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หงอน-เครา (๑๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

หงอน-เครา

          หงอน คือขนหรือเนื้อที่งอกขึ้นบนหัวไก่หรือหัวนกบางชนิด.  หงอนเป็นสิ่งที่สวยงาม ไก่ตัวผู้มีหงอนเป็นสีแดงอยู่บนหัว. นกบางชนิด เช่น ไก่ฟ้าพญาลอ นกยูง นกกระตั้ว มีหงอนเป็นขนสีสวย. สัตว์ในนิยายบางชนิด เช่น พญานาค จะมีหงอนที่ศีรษะด้วย

          ส่วนขนที่ห้อยอยู่ที่คางของสัตว์ เช่น พญานาค  แพะ  เรียกว่า เครา. ขนที่คางของผู้ชาย ก็เรียกว่า เครา ด้วย  หงอน กับ เครา จึงไม่เหมือนกัน.

          หงอน ใช้เรียกขนหรือเนื้อที่งอกออกมาอยู่บนหัว  ถ้าเป็นขนที่คางนั้น เรียกว่า เครา

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

อนุญาต (๘ ธันวาคม ๒๕๕๐)

อนุญาต

          อนุญาต เป็นคำกริยา แปลว่า ยินยอม ยอมให้ ตกลง. มาจากคำว่า อนุญฺญฺาต (อ่านว่า อะ-นุน-ยา-ตะ) ในภาษาบาลีซึ่งแปลว่า รู้ตามแล้ว ยอมแล้ว. ในภาษาไทยคำว่า อนุญาต ใช้ในความหมายว่า ยินยอมให้ตามที่ผู้น้อยขอ เป็นคำที่ใช้ทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น ครูอนุญาตให้นักเรียนกลับบ้านได้ก่อนเวลาเลิกเรียนเพราะน้ำท่วม. น้องขออนุญาตแม่ไปเที่ยวเขาดิน. เขามีใบอนุญาตให้พกปืนได้.

          คำว่า อนุญาต บางคนสะกดผิดโดยเติม สระอิ ที่ ต ทั้งนี้อาจเป็นเพราะสับสนกับคำว่า ญาติ ซึ่งหมายถึงผู้ที่อยู่ในวงศ์วานเดียวกันหรือมีเชื้อสายเดียวกัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.