หัวกระไดไม่แห้ง (๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

หัวกระไดไม่แห้ง

          หัวกระไดไม่แห้ง เป็นสำนวน มีความหมายว่า มีแขกมาเยี่ยมอยู่เสมอ ๆ

          ในสมัยโบราณนิยมวางตุ่มน้ำไว้ข้างบันไดเรือน สำหรับใช้ล้างเท้าก่อนขึ้นเรือน  เมื่อมีแขกมาเยี่ยมมาก ๆ น้ำที่ติดเท้าแขกขึ้นไปทำให้มีรอยเปียกไปถึงหัวกระได หรือหัวบันได จึงใช้เป็นสำนวนว่า หัวกระไดไม่แห้ง หรือบางคนก็พูดว่า หัวบันไดไม่แห้ง

          สำนวนนี้นิยมใช้ในภาษาพูด มักใช้ในกรณีที่เจ้าของบ้านมีลูกสาวสวยหรือหลานสาวสวย จนเป็นเหตุให้มีชายหนุ่มมาหมายปองและมาเยี่ยมเยียนอยู่ตลอดเวลา เช่น มีลูกสาวสวยอย่างนี้ แขกก็เลยมาเยี่ยมเยียนหัวกระไดไม่แห้งน่ะสิ. หรืออาจใช้ในกรณีที่เจ้าของบ้านเป็นผู้มีอำนาจวาสนา มีผู้มาขอพบอยู่เสมอ ๆ เช่น ตั้งแต่ได้เป็นใหญ่เป็นโตก็มีผู้มาขอพบจนหัวกระไดไม่แห้งเลย.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ พฤศจิกายน  พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

สีโอลด์โรส (๒๘ ตุลาคม ๒๕๕๐)

สีโอลด์โรส

          คำ โอลด์โรส เป็นคำทับศัพท์ภาษาอังกฤษว่า old rose.     rose ในที่นี้หมายถึง กุหลาบสีชมพู กุหลาบสีชมพูที่บานมาหลายวันแล้วก็จะมีสีคล้ำขึ้นเป็นสีชมพูคล้ำ ภาษาอังกฤษเรียกว่า old rose แต่ตามความคิดของคนไทย สีโอลด์โรสเป็นสีชมพูอมส้ม บางคนเรียกสีนี้ว่า สีโอโรส  คำว่า โอโรส ในที่นี้ก็คือโอลด์โรส ซึ่งเป็นคำทับศัพท์ในภาษาอังกฤษนั่นเอง เช่น สีโอลด์โรสนี้เหมาะกับเธอดี ทำให้ดูงามผ่อง. ดอกเยอร์บีราสีโอลด์โรสดอกนี้สวยเหลือเกิน.

          คำว่า โอลด์โรส ถ้าเป็นคำไทยจะใช้ว่า สีชมพูอมส้ม

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

จุติ (๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

จุติ

          จุติ เป็นคำกริยา แปลว่า เปลี่ยนสภาพจากกำเนิดหนึ่งไปเป็นอีกกำเนิดหนึ่ง ใช้หมายถึงอาการที่เทวดา นางฟ้า เปลี่ยนสภาพ หรือเคลื่อนจากที่เสวยสุขอยู่บนสวรรค์ เมื่อหมดเวลาของการเสวยสุข หมดอายุการเป็นเทวดานางฟ้าแล้ว หรือมีเหตุที่จะต้องลงมาปฏิสนธิในโลกมนุษย์ จะใช้คำว่า จุติ เช่น
พระนางผุสสดี (อ่านว่า ผุด-สะ-ดี) จุติจากสวรรค์ชั้นดุสิตลงมาเกิดเป็นมเหสีพระเจ้ากรุงสญชัย

          คำว่า จุติ เป็นกริยาใช้กับเทวดานางฟ้าที่ลงจากสวรรค์มาเกิดในโลกมนุษย์.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หอคอยงาช้าง (๗ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

หอคอยงาช้าง

          หอคอยงาช้าง เป็นสำนวนที่แปลมาจากภาษาอังกฤษว่า Ivory Tower (อ่านว่า ไอ-เวอ-รี่  ทาว-เว่อร์).

          คำว่า หอคอย หมายถึง เรือนสูงที่ทำไว้สำหรับดูสิ่งที่อยู่สูง หรือสำหรับคอยระวังสังเกตการณ์ เช่น หอคอยดูดาว. ในสมัยโบราณ เมืองต่าง ๆ จะมีหอคอยสำหรับดูข้าศึก.

          คำว่า งาช้าง เมื่อใช้ในความเปรียบจะหมายถึง สิ่งที่มีค่า มีราคา ของดีเป็นพิเศษ   เพราะงาช้างเป็นของหายากและมีราคาแพงเมื่อเทียบกับเขาหรือกระดูกของสัตว์อื่น

          สำนวน หอคอยงาช้าง มักจะใช้เมื่อพูดถึงผู้ที่ไม่สนใจสภาพปัญหาหรือความต้องการของคนทั่วไป ไม่รับรู้หรือไม่ได้นึกถึงสภาพที่แท้จริงของสังคม เช่น พวกอยู่หอคอยงาช้างจะเข้าใจปัญหาคนยากจนได้อย่างไร. เขาควรจะลงจากหอคอยงาช้างมาศึกษาวัฒนธรรมพื้นบ้านบ้าง.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๗ พฤศจิกายน  พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

อนุญาต (๘ ธันวาคม ๒๕๕๐)

อนุญาต

          อนุญาต เป็นคำกริยา แปลว่า ยินยอม ยอมให้ ตกลง. มาจากคำว่า อนุญฺญฺาต (อ่านว่า อะ-นุน-ยา-ตะ) ในภาษาบาลีซึ่งแปลว่า รู้ตามแล้ว ยอมแล้ว. ในภาษาไทยคำว่า อนุญาต ใช้ในความหมายว่า ยินยอมให้ตามที่ผู้น้อยขอ เป็นคำที่ใช้ทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น ครูอนุญาตให้นักเรียนกลับบ้านได้ก่อนเวลาเลิกเรียนเพราะน้ำท่วม. น้องขออนุญาตแม่ไปเที่ยวเขาดิน. เขามีใบอนุญาตให้พกปืนได้.

          คำว่า อนุญาต บางคนสะกดผิดโดยเติม สระอิ ที่ ต ทั้งนี้อาจเป็นเพราะสับสนกับคำว่า ญาติ ซึ่งหมายถึงผู้ที่อยู่ในวงศ์วานเดียวกันหรือมีเชื้อสายเดียวกัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ซาบ-ทราบ-ซึมซาบ-ซึมทราบ (๖ ธันวาคม ๒๕๕๐)

ซาบ-ทราบ-ซึมซาบ-ซึมทราบ

          คำที่ออกเสียงว่า [ซาบ] เขียนได้ ๒ อย่าง คือ พยัญชนะต้นเป็น ซ หรือ ทร

          คำว่า [ซาบ] ที่พยัญชนะต้นเป็น ซ โซ่ หมายความว่า ซ่านกระจายไปทั่ว. เมื่อใช้ร่วมกับคำว่า ซึม เป็น ซึมซาบ หมายความว่า เอิบอาบเข้าไปทั่วถึง เช่น น้ำไหลซึมซาบลงไปในดิน.  เราควรสอนให้วัฒนธรรมไทยซึมซาบเข้าไปในจิตวิญญาณของเยาวชนไทย.

          ส่วนคำว่า [ทราบ] ที่พยัญชนะต้นเป็น ทร หมายความว่า รู้. เมื่อใช้ร่วมกับคำว่า ซึม เป็น ซึมทราบ หมายความว่า รู้หรือเข้าใจอย่างละเอียดลึกซึ้ง เช่น เขาอ่านทบทวนบทเรียนจนเข้าใจซึมทราบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.