พระราชทาน (๓๐ ตุลาคม ๒๕๕๐)

พระราชทาน

         พระราชทาน เป็นคำราชาศัพท์ แปลว่า การให้ของพระราชา ใช้หมายถึงกริยา ให้ เมื่อพระเจ้าแผ่นดินหรือพระราชวงศ์ชั้นสูงให้สิ่งใดสิ่งหนึ่งแก่ผู้อื่น สิ่งนั้นอาจเป็นสิ่งของ เช่น พระราชทานบ้าน. อาจเป็นเงิน เช่น พระราชทานทุนการศึกษา  พระราชทานทรัพย์ช่วยผู้ประสบภัย. สิ่งที่ให้เป็นยศถาบรรดาศักดิ์ เช่น พระราชทานยศนายพล พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์. สิ่งที่ให้เป็นนามธรรม เช่น พระราชทานพระเมตตา. เป็นสิ่งประดิษฐ์ เช่น พระราชทานกังหันชัยพัฒนา.

          คำว่า พระราชทาน เป็นคำราชาศัพท์แล้ว จึงไม่ต้องเติมคำว่า ทรง ข้างหน้า. ใช้ว่า พระราชทาน เท่านั้น ไม่ใช่ ทรงพระราชทาน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

พระในบ้าน (๒๐ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

พระในบ้าน

          พระในบ้าน เป็นสำนวน หมายถึง ผู้ที่ควรเคารพยกย่องเสมือนเป็นพระภิกษุผู้ประเสริฐ คือ บิดามารดาที่อยู่ในบ้านนั่นเอง. ทั้งนี้เพราะบิดามารดาเป็นผู้ให้กำเนิดเลี้ยงดูบุตรตั้งแต่แรกเกิดให้มีชีวิตรอด เลี้ยงดูให้เจริญเติบโต อบรมให้เป็นคนดี มีความประพฤติดี ซึ่งจะทำให้เป็นคนดีของสังคมต่อไปในอนาคต   ทั้งยังบำรุงด้วยการให้ศึกษาเล่าเรียนและให้มีความรู้เพื่อเลี้ยงตัวเองได้ในอนาคต. 

          บุตรที่ดีจึงต้องกตัญญู เคารพ นอบน้อม เชื่อฟัง ไม่กล่าวร้ายต่อบิดามารดา และประพฤติตนเป็นคนดี

          การเลี้ยงดูบิดามารดาทำให้ได้บุญเสมือนทำบุญกับพระ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เทียว (๓๐ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

เทียว

          คำว่า เทียว หมายความว่าไปหรือมาบ่อย ๆ.  คำนี้มักใช้ซ้อนกับคำว่า ไป หรือ มา เช่น เขาเทียวไปรับไปส่งลูก. เขาเทียวมาเยี่ยมฉันเกือบทุกวัน. คุณค้างที่นี่เถอะ จะได้ไม่ต้องเทียวไปเทียวมา.

         คำว่า เทียว อาจจะใช้กับคำภาษาจีนแต้จิ๋ว ว่า ไล้ และ ขื่อ เป็น เทียวไล้เทียวขื่อ หมายถึง เทียวไปเทียวมา เช่น หนุ่มคนนั้นเทียวไล้เทียวขื่อบ้านนี้ จนได้แต่งงานกับลูกสาวคนสวย. เขาต้องเทียวไล้เทียวขื่อไปดักรอลูกหนี้อยู่หลายวัน กว่าจะได้พบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ปฏิสนธิ (๑๙ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

ปฏิสนธิ

          ปฏิสนธิ มาจากคำว่า ปฏิ กับ สนธิ.   ปฏิ เป็นอุปสรรค แปลว่า เฉพาะ.  สนธิ แปลว่า รวม.  ปฏิสนธิ แปลว่า การรวมเฉพาะ หรือ การสืบต่อ การสืบเนื่อง.   หมายถึง การถือกำเนิด การเกิดขึ้นในครรภ์ การถือกำเนิดในร่างใหม่ของจิต.   การที่หญิงมีท้อง เรียกว่า มีผู้มาปฏิสนธิในครรภ์ของหญิงนั้น เช่น พระเวสสันดรมาปฏิสนธิในครรภ์ของพระนางผุสสดี (อ่านว่า ผุด-สะ-ดี)

          ในทางชีววิทยา เราใช้คำว่า การปฏิสนธิ แทนคำภาษาอังกฤษว่า fertilisation fertilization (อ่านว่า เฟอร์-ติ-ไล้-เซ-ชั่น) ซึ่งมีความหมายว่า การรวมของเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้กับเซลล์สืบพันธุ์เพศเมียก่อนที่จะแบ่งตัวเจริญไปเป็นตัวอ่อน

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หัวกระไดไม่แห้ง (๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๐)

หัวกระไดไม่แห้ง

          หัวกระไดไม่แห้ง เป็นสำนวน มีความหมายว่า มีแขกมาเยี่ยมอยู่เสมอ ๆ

          ในสมัยโบราณนิยมวางตุ่มน้ำไว้ข้างบันไดเรือน สำหรับใช้ล้างเท้าก่อนขึ้นเรือน  เมื่อมีแขกมาเยี่ยมมาก ๆ น้ำที่ติดเท้าแขกขึ้นไปทำให้มีรอยเปียกไปถึงหัวกระได หรือหัวบันได จึงใช้เป็นสำนวนว่า หัวกระไดไม่แห้ง หรือบางคนก็พูดว่า หัวบันไดไม่แห้ง

          สำนวนนี้นิยมใช้ในภาษาพูด มักใช้ในกรณีที่เจ้าของบ้านมีลูกสาวสวยหรือหลานสาวสวย จนเป็นเหตุให้มีชายหนุ่มมาหมายปองและมาเยี่ยมเยียนอยู่ตลอดเวลา เช่น มีลูกสาวสวยอย่างนี้ แขกก็เลยมาเยี่ยมเยียนหัวกระไดไม่แห้งน่ะสิ. หรืออาจใช้ในกรณีที่เจ้าของบ้านเป็นผู้มีอำนาจวาสนา มีผู้มาขอพบอยู่เสมอ ๆ เช่น ตั้งแต่ได้เป็นใหญ่เป็นโตก็มีผู้มาขอพบจนหัวกระไดไม่แห้งเลย.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ พฤศจิกายน  พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

อนุญาต (๘ ธันวาคม ๒๕๕๐)

อนุญาต

          อนุญาต เป็นคำกริยา แปลว่า ยินยอม ยอมให้ ตกลง. มาจากคำว่า อนุญฺญฺาต (อ่านว่า อะ-นุน-ยา-ตะ) ในภาษาบาลีซึ่งแปลว่า รู้ตามแล้ว ยอมแล้ว. ในภาษาไทยคำว่า อนุญาต ใช้ในความหมายว่า ยินยอมให้ตามที่ผู้น้อยขอ เป็นคำที่ใช้ทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น ครูอนุญาตให้นักเรียนกลับบ้านได้ก่อนเวลาเลิกเรียนเพราะน้ำท่วม. น้องขออนุญาตแม่ไปเที่ยวเขาดิน. เขามีใบอนุญาตให้พกปืนได้.

          คำว่า อนุญาต บางคนสะกดผิดโดยเติม สระอิ ที่ ต ทั้งนี้อาจเป็นเพราะสับสนกับคำว่า ญาติ ซึ่งหมายถึงผู้ที่อยู่ในวงศ์วานเดียวกันหรือมีเชื้อสายเดียวกัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ซาบ-ทราบ-ซึมซาบ-ซึมทราบ (๖ ธันวาคม ๒๕๕๐)

ซาบ-ทราบ-ซึมซาบ-ซึมทราบ

          คำที่ออกเสียงว่า [ซาบ] เขียนได้ ๒ อย่าง คือ พยัญชนะต้นเป็น ซ หรือ ทร

          คำว่า [ซาบ] ที่พยัญชนะต้นเป็น ซ โซ่ หมายความว่า ซ่านกระจายไปทั่ว. เมื่อใช้ร่วมกับคำว่า ซึม เป็น ซึมซาบ หมายความว่า เอิบอาบเข้าไปทั่วถึง เช่น น้ำไหลซึมซาบลงไปในดิน.  เราควรสอนให้วัฒนธรรมไทยซึมซาบเข้าไปในจิตวิญญาณของเยาวชนไทย.

          ส่วนคำว่า [ทราบ] ที่พยัญชนะต้นเป็น ทร หมายความว่า รู้. เมื่อใช้ร่วมกับคำว่า ซึม เป็น ซึมทราบ หมายความว่า รู้หรือเข้าใจอย่างละเอียดลึกซึ้ง เช่น เขาอ่านทบทวนบทเรียนจนเข้าใจซึมทราบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.