อมเลือดอมฝาด (๒๔ มกราคม ๒๕๕๑)

อมเลือดอมฝาด

          อมเลือดอมฝาด  เป็นสำนวน หมายถึง หน้ามีสีเลือด มีผิวพรรณผุดผ่องเพราะมีสุขภาพดี เช่น พักนี้เธอดูดีขึ้นมาก หน้าชักจะอมเลือดอมฝาดขึ้นแล้ว ไม่ซีดเซียวเหมือนเมื่อก่อน.

          หน้าอมเลือด หมายถึง หน้าแดงเรื่อ ๆ มีสีเลือด แสดงว่าเป็นคนแข็งแรง ไม่มีโรคภัย

          อมฝาด กาญจนาคพันธุ์อธิบายว่า เกิดจากการนำคำอธิบายเนื้อหมากมาเปรียบ ถ้าผ่าหมากออกดูแล้วเนื้อเป็นสีซีดก็เรียกว่าหมากหน้าจืด กินไม่อร่อย แต่ถ้าผ่าออกดูแล้วมีสีแดงอมส้มเรียกว่าหมากหน้าฝาด นิยมกันว่ากินดี กินอร่อย

          เลือด กับ ฝาด มักใช้คู่กันเป็นคำสร้อยหมายถึง เลือด เช่น สีเลือดสีฝาด  อมเลือดอมฝาด   มีเลือดมีฝาด

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ถอนสายบัว (๑๓ มกราคม ๒๕๕๑)

ถอนสายบัว

          ถอนสายบัว เป็นท่าแสดงความเคารพของผู้หญิงที่แสดงต่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และพระราชวงศ์. การถอนสายบัวต้องแสดงให้เห็นว่าเป็นการแสดงความเคารพสูงสุดที่ออกมาจากใจ. ผู้ถอนสายบัวควรยืนตรงให้เห็นความตั้งใจที่จะแสดงความเคารพก่อน แล้วจึงชักเท้าข้างใดข้างหนึ่งไปข้างหลัง พร้อม ๆ กับย่อขาอีกข้างหนึ่งและก้มศีรษะลง มือทั้งสองปล่อยลงข้างตัว หรือจะรวบไว้ด้านหน้าอย่างเป็นธรรมชาติก็ได้. ที่สำคัญ ควรนิ่งอยู่ชั่วระยะหนึ่งแล้วจึงยืดตัวขึ้น  ไม่ควรทำอย่างลุกลนหรือทำอย่างรีบร้อน ซึ่งจะดูไม่เป็นการทำความเคารพ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

อาบน้ำร้อนมาก่อน (๒ มกราคม ๒๕๕๑)

อาบน้ำร้อนมาก่อน

          อาบน้ำร้อนมาก่อน  เป็นสำนวน มีความหมายว่า เกิดก่อน มีอายุมากกว่า. คนที่เกิดก่อนย่อมได้รู้ได้เห็นหรือเข้าใจอะไร ๆ ก่อนคนที่เกิดที่หลัง

          สำนวน อาบน้ำร้อนมาก่อน มีที่มาจากการดูแลเด็กเกิดใหม่ในสมัยโบราณ เมื่อทารกคลอดออกมาหมอตำแยจะตัดสายสะดือ แล้วเอาเด็กอาบน้ำอุ่น คือน้ำที่มีอุณภูมิใกล้เคียงกับอุณหภูมิของร่างกาย เพื่อทำให้ตัวเด็กสะอาด เรียกได้ว่าเด็กทุกคนจะได้อาบน้ำร้อนเมื่อเกิด คนที่อาบน้ำร้อนก่อนก็คือคนที่เกิดก่อนนั่นเอง

          แต่โบราณมามักจะถือว่า คนที่เกิดก่อนจะมีประสบการณ์มากกว่าจึงมีความรู้ความฉลาดมากกว่า เช่น อย่ามาหลอกฉันเลย เธอรู้อะไรฉันก็รู้เหมือนเธอนั่นแหละ จะรู้ดีว่าเสียด้วยซ้ำเพราะฉันอาบน้ำร้อนมาก่อนเธอหลายปี.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เอะอะมะเทิ่ง (๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๑)

เอะอะมะเทิ่ง

          เอะอะมะเทิ่ง หมายถึง ส่งเสียงดังเอ็ดตะโรไม่เกรงใจผู้อื่น เช่น อย่าเอะอะมะเทิ่งไปหน่อยเลย อายชาวบ้านเขา. พูดกันดี ๆ ก็ได้ ไม่เห็นจะต้องเอะอะมะเทิ่งเลย.

          คำว่า มะเทิ่ง ที่อยู่หลังคำ เอะอะ บางคนคิดว่าเติมเข้าไปโดยไม่มีความหมายพิเศษ แต่บางคนก็เชื่อว่ามีความหมาย เช่น กาญจนาคพันธุ์ สันนิษฐานไว้ว่า มะเทิ่ง เป็นชื่อของชาวเมืองตะเกิงคนหนึ่ง ซึ่งมีภรรยารูปงามชื่อเม้ยมะนิก มีอาชีพขายแป้งกับน้ำมัน. วันหนึ่ง พระยาน้อยโอรสพระเจ้าช้างเผือก กรุงหงสาวดี เสด็จประพาสชมตลาดที่เมืองตะเกิง เห็นเม้ยมะนิกซึ่งมาขายแป้งกับน้ำมันมีรูปงาม ก็พาไปเป็นชายา. มะเทิ่งจึงไปถวายฎีกาต่อพระเจ้าช้างเผือกที่กรุงหงสาวดี. การส่งเสียงเอะอะเอ็ดตะโรจึงใช้ว่า เอะอะเหมือนมะเทิ่ง หรือ เอะอะเป็นมะเทิ่ง แล้วกร่อนเป็น เอะอะมะเทิ่ง

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

กราบ (๑๒ มกราคม ๒๕๕๑)

กราบ

          กราบ เป็นท่าแสดงความเคารพสูงสุดด้วยวิธีนั่งคุกเข่าหรือพับเพียบ ประนมมือขึ้นให้นิ้วหัวแม่มือจดปลายจมูกแล้วน้อมศีรษะลงจรดพื้น. เมื่อกราบบุคคลเช่นกราบญาติผู้ใหญ่ มักจะกราบลงที่ตักหรือกราบที่มือ. ถ้าเป็นการกราบศพจะกราบลงที่พื้นหน้าศพนั้น. การกราบบุคคลหรือกราบศพ ไม่ต้องแบมือ.

          การกราบพระพุทธรูปหรือพระภิกษุ ผู้กราบต้องนั่งคุกเข่าหรือนั่งพับเพียบ ประนมมือขึ้นให้นิ้วหัวแม่มือจดหว่างคิ้ว แล้วน้อมศีรษะลงจรดพื้น พร้อมแบมือทั้งสองคว่ำลงกับพื้นและกราบลงเช่นนี้ ๓ ครั้ง.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ทีวีสาธารณะ (๑๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๑)

ทีวีสาธารณะ

          ทีวีสาธารณะ หรือโทรทัศน์สาธารณะ หมายถึง สถานีโทรทัศน์ที่สาธารณชนเป็นเจ้าของ คือไม่เป็นของรัฐหรือของบริษัทเอกชน. ในต่างประเทศ ทีวีสาธารณะได้รับการสนับสนุนทางการเงินจากการบริจาคของประชาชน หรือจากเงินภาษีที่รัฐเก็บได้. ในประเทศไทยค่าใช้จ่ายสำหรับทีวีสาธารณะได้มาจากเงินภาษีของราษฎร หรือจากเงินภาษีที่รัฐเก็บได้. ทีวีสาธารณะจึงไม่เป็นกระบอกเสียงของรัฐ และไม่เป็นเครื่องมือของนายทุน นอกจากนี้ยังเป็นทีวีที่ไม่มีโฆษณา มีอิสระเต็มที่ในการรายงานข่าวสารอย่างตรงไปตรงมา ไม่เข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง รายการที่เสนอต้องเป็นรายการที่มีคุณค่า ให้ความรู้ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อประชาชนทั่วประเทศและครอบคลุมทุกกลุ่ม. ประชาชนมีส่วนร่วมเสนอแนะรายการได้. ทีวีสาธารณะของไทยมีชื่อว่า Thai PBS. ซึ่งย่อมาจาก Thai Public Broadcasting Service เริ่มออกอากาศอย่างเป็นทางการวันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๑

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หัวเรือใหญ่ (๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๑)

หัวเรือใหญ่

          คำว่า หัวเรือใหญ่ เป็นคำพูดเปรียบเทียบ มาจากวิธีปฏิบัติในการเดินเรือมาแต่โบราณ ให้เรือเล็กหลีกหรือให้ทางแก่เรือใหญ่ เพราะเรือใหญ่กินพื้นที่มาก กินน้ำลึกและหลบลำบากกว่า หากเกิดชนกันขึ้นเรือเล็กจะเป็นอันตราย จึงดูเหมือนเรือใหญ่ไปทางไหน เรือเล็กก็ต้องหลีกทางให้หรือหลบทางให้. เมื่อใช้เป็นสำนวน เดิมหมายถึง คนที่ชอบออกหน้าทะเลาะแทนคนอื่นในเรื่องที่มิใช่กงการอะไรของตน. แต่ปัจจุบันใช้หมายถึง ผู้ที่รับผิดชอบจัดงานใหญ่ ๆ ซึ่งมีผู้ร่วมงานเป็นจำนวนมาก เช่น งานใหญ่อย่างนี้ ต้องหาคนเก่ง ๆ มาเป็นหัวเรือใหญ่

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ขัด-ยอก (๒๒ มกราคม ๒๕๕๑)

ขัด-ยอก

          คำว่า ขัด คือ รู้สึกไม่สะดวกเมื่อเคลื่อนที่หรือกระทำการใด ๆ. มีสาเหตุจากพยาธิสภาพหรือมีสิ่งกีดขวาง หรือส่วนที่เป็นข้อต่ออยู่ในท่าใดท่าหนึ่งนานเกินไป เมื่อขยับจะรู้สึกขัด เช่น แขนขัด.

          คำว่า ยอก คือ รู้สึกเจ็บแปลบคล้ายมีอะไรเสียดแทง และมักเจ็บมากขึ้นเมื่อเคลื่อนไหว เนื่องจากพยาธิสภาพหรือมีสิ่งของตำแล้วฝังหรือคาอยู่ภายใน เช่น เอวยอก. หลังยอก. หนามยอก.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.