ชักหน้าไม่ถึงหลัง (๒๑ มิถุนายน ๒๕๕๑)

ชักหน้าไม่ถึงหลัง

          ชักหน้าไม่ถึงหลัง เป็นสำนวน หมายความว่า ขัดสนเพราะรายได้มีไม่พอคุ้มกับรายจ่าย รายได้ที่รับมาเมื่อต้นเดือนไม่พอใช้ไปถึงปลายเดือน.

          สำนวนนี้มีที่มาจากการนุ่งผ้า หากผ้าที่นุ่งสั้นไปไม่สามารถหุ้มตัวได้ ก็จะหุ้มได้แต่ด้านหน้า ไม่ถึงด้านหลัง. เมื่อนำสำนวนนี้มาใช้ คำว่า หน้า ในที่นี้ หมายถึงช่วงหน้า คือช่วงแรกของเดือน. หลัง คือ ช่วงหลังของเดือน.

          ถ้ารายจ่ายน้อยกว่ารายได้แม้เพียงเล็กน้อย ก็จะสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้โดยไม่เป็นหนี้เป็นสินใคร. แต่ถ้ารายจ่ายมากกว่ารายได้แม้เพียงเล็กน้อย ก็จะต้องเป็นหนี้เป็นสินเขา เรียกว่า ชักหน้าไม่ถึงหลัง. ถ้าชักหน้าไม่ถึงหลังทุกเดือนก็คงจะต้องเป็นหนี้เพิ่มและพอกพูนขึ้นไปเรื่อย ๆ.

          ฉะนั้น ถ้าต้องการมีชีวิตที่เป็นสุข ก็ต้องพยายามเพิ่มรายได้ขึ้น ลดรายจ่ายลง และดำรงชีพอยู่อย่างพอเหมาะพอสมแก่ฐานะและรายได้ของตน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

บุหงารำไป (๒๐ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

บุหงารำไป

           บุหงารำไป หมายถึง เครื่องหอมอย่างหนึ่ง ทำด้วยดอกไม้หลายชนิด ผึ่งแดดให้พอแห้ง พรมน้ำปรุงเล็กน้อย แล้วบรรจุในห่อผ้าโปร่ง หรือผ้าตาพริกไทย ซึ่งอาจจะเย็บเป็นรูปต่าง ๆ ให้สวยงาม. ดอกไม้แห้งนี้ใช้สำหรับอบเสื้อผ้าให้หอม หรือใช้เป็นของชำร่วยก็ได้. ในภาษาไทยมักเรียกย่อ ๆ ว่า บุหงา เช่น เขาใช้บุหงาเป็นของชำร่วยงานแต่งงาน.  คำว่า บุหงารำไป เป็นคำภาษาชวา. บุหงา แปลว่า ดอกไม้. รำไป แปลว่า ต่าง ๆ หรือ เบ็ดเตล็ด. บุหงารำไป จึงแปลว่า ดอกไม้ต่าง ๆ ดอกไม้หลายชนิด.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๐ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

หัวเห็ด (๑๐ มิถุนายน ๒๕๕๐)

หัวเห็ด

          หัวเห็ด เป็นสำนวน เดิมมีความหมายว่า ดื้อ รั้น ไม่ยอมตามง่าย ๆ มีความคิดอย่างไรก็คงเป็นอย่างนั้น. กาญจนาคพันธุ์ อธิบายว่า หัวเห็ดเป็นคำเรียกตะปูชนิดหนึ่ง ซึ่งมีหัวใหญ่เหมือนดอกเห็ด. เมื่อตอกอะไรก็จะตรึงแน่น ไม่หลุดออกง่าย. คนที่มีความคิดความเชื่ออย่างไรก็ติดแน่นอยู่อย่างนั้น จึงเปรียบว่า เหมือนตะปูหัวเห็ด หรือเรียกว่า หัวเห็ด เช่น ไม่ว่าใครจะนิยมปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตไปอย่างไร คุณย่าก็ไม่ยอมให้ใครมาเปลี่ยนอะไรในบ้านเลย ใคร ๆ ว่าท่านหัวเห็ดอย่างนี้มาตั้งแต่สาว ๆ แล้ว.

          ปัจจุบัน คำว่า หัวเห็ด กลายความหมายจากดื้อรั้น มาเป็น อดทน ทรหด มุ่งมั่นทำงานอย่างไม่ย่อท้อ เช่น นักข่าวหัวเห็ดเข้าไปทำข่าวในแดนที่มีการสู้รบกันได้อย่างกล้าหาญ. แม้จะมีอันตรายเพียงใดนักสืบหัวเห็ดก็พยายามสืบจนสามารถไขเรื่องลับให้กระจ่างได้.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๐ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เซี่ยวกาง (๓๐ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

เซี่ยวกาง

          เซี่ยวกาง คือ รูปทวารบาล (อ่านว่า ทะ-วา-ระ-บาน) หรือผู้รักษาประตูที่เขียน วาด หรือแกะสลักบนบานประตูทั้ง ๒ บาน ของโบสถ์ วิหาร วัด ศาลเจ้า พระที่นั่ง. เป็นรูปคน มีลักษณะต่าง ๆ ถืออาวุธด้ามยาว 

          รูปเซี่ยวกางมักจะยืนอยู่บนหลังสิงโต ซึ่งตามคติจีน สิงโตจะมีหน้าที่เฝ้าประตูศาสนสถาน เช่น เซี่ยวกางที่บานประตูพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน (อ่านว่า จัก-กะ-พัด-พิ-มาน) ในพระบรมมหาราชวัง. แต่เซี่ยวกางที่แปลกกว่าที่อื่น คือที่บานประตูใหญ่วัดบวรนิเวศวิหาร คือ ตนหนึ่งเหยียบหลังจระเข้ อีกตนหนึ่งเหยียบหลังมังกร

          ที่มาของคำ เซี่ยวกาง มาจากคำภาษาจีน แปลว่า ผู้ยืนยาม ซุ้มยาม

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓๐ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

พิทยาธร-นักสิทธ์ (๒๐ มิถุนายน ๒๕๕๑)

พิทยาธร-นักสิทธ์

          พิทยาธร (อ่านว่า พิด-ทะ-ยา-ทอน) แปลว่า ผู้ทรงความรู้ เป็นอมนุษย์พวกหนึ่ง มีฐานะต่ำกว่าเทวดา เชื่อว่ามีวิชากายสิทธิ์ สามารถเหาะเหินได้ อยู่ในแดนหิมพานต์. ในงานจิตรกรรมไทย ช่างเขียนเขียนรูปพิทยาธรมีลักษณะและเครื่องแต่งกายเหมือนอย่างเทวดาและถือพระขรรค์

          นักสิทธ์ (อ่านว่า นัก-สิด) เป็นฤษีพวกหนึ่ง ทรงคุณธรรมอย่างประเสริฐยิ่ง มีวิชาจนมีฤทธิ์สามารถเหาะได้ตามความปรารถนา. ในงานจิตรกรรมไทย ช่างเขียนเขียนรูปนักสิทธ์มีลักษณะกึ่งเทวดากึ่งฤษี แต่มีผ้าลายหนังเสือคลุมที่ไหล่ทั้งสอง

          พิทยาธรและนักสิทธ์มักเที่ยวเล่นอยู่ในป่าหิมพานต์ ชอบเล่นที่สระอโนดาตด้านทิศเหนือ พิทยาธรและนักสิทธ์ชอบนำนารีผลไปชมเล่น เมื่อครบ ๗ วัน นารีผลนั้นเน่า ก็จะกลับไปเก็บมาใหม่

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เส้นตาย (๙ มิถุนายน ๒๕๕๑)

เส้นตาย

          เส้นตาย เป็นคำที่แปลจากคำภาษาอังกฤษว่า deadline หมายความว่า วันหรือเวลาที่กำหนดไว้เป็นเด็ดขาดว่าต้องดำเนินการอย่างใดอย่างหนึ่งให้เสร็จ. เป็นกำหนดเวลาสุดท้าย ซึ่งถ้าล่วงเลยเวลานั้นไปจะเกิดผลเสีย เช่น ถูกลงโทษ ถูกปรับ ถูกดำเนินคดี ถูกตัดสิทธิ หรือถูกดำเนินการอย่างใดอย่างหนึ่ง แล้วแต่กรณี. เช่น รัฐบาลกำหนดเส้นตายให้ผู้ที่เข้าเมืองอย่างผิดกฎหมายออกไปภายใน ๗ วัน เมื่อครบเจ็ดวันแล้วผู้ที่ไม่ออกไปจะถูกดำเนินคดี.  ในการทำงานอาจกำหนดเส้นตายเพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานเร่งรัดงานให้เสร็จ เช่น วันศุกร์นี้เป็นเส้นตายที่จะต้องส่งวิทยานิพนธ์แล้ว ถ้าไม่ส่งก็ถือว่าหมดสิทธิ์สอบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

อุด-มหาอุด (๘ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

อุด-มหาอุด

          คำว่า อุด หมายถึง จุกช่อง หรือ ปิดให้แน่น. คำนี้อาจประกอบกับคำว่า มหา ซึ่งหมายถึง ใหญ่ ยิ่งใหญ่. ได้คำว่า มหาอุด แปลว่า อุดอย่างยิ่งใหญ่

          มหาอุด มี หลายความหมาย ความหมายหนึ่ง คือลักษณะเฉพาะของโบสถ์หรือวิหารขนาดย่อมที่ก่อเป็นผนังทึบ ไม่มีหน้าต่าง และเจาะช่องประตูด้านหน้าเป็นทางเข้าออกเพียงด้านเดียว นิยมสร้างในสมัยอยุธยา เพื่อประสงค์ให้พระสงฆ์ทำสังฆกรรมอย่างมีสมาธิ หรือให้เกิดความขลังในการประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์โดยเฉพาะพิธีปลุกเสกพระเครื่องหรือวัตถุมงคล เช่น อุโบสถวัดตึก จังหวัดพระนครศรีอยุธยา. อีกความหมายหนึ่ง คือ พระเครื่องที่ทำเป็นพระปิดตาหรือปิดทวารอื่น ๆ เรียกว่า พระมหาอุด เชื่อว่ามีความศักดิ์สิทธิ์ทางทางป้องกันอาวุธและทางเมตตามหานิยม. นอกจากนี้ มหาอุด ยังหมายถึง เครื่องรางของขลังหรือคาถาที่บริกรรมปลุกเสก เชื่อว่าช่วยให้อยู่ยงคงกระพัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.