เจ้าบทเจ้ากลอน (๑๒ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

เจ้าบทเจ้ากลอน

          เจ้าบทเจ้ากลอน หมายความว่า ผู้ที่ชอบใช้ถ้อยคำที่มีลักษณะเป็นบทกลอนหรือถ้อยคำที่มีลักษณะเชิงวรรณศิลป์ มีเสียงสัมผัส มีการเลือกสรรคำไพเราะ หรือชอบยกคำร้อยกรองที่ไพเราะ มีถ้อยคำที่คล้องจองกัน เช่น คนที่เป็นเจ้าบทเจ้ากลอนนี่น่าจะให้ไปหัดยี่เกนะ จะได้ไปด้นกลอนสดได้สนุกไปเลย. เขาเป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอน พูดอะไรก็ต้องมีจังหวะ มีเสียงสัมผัสคล้องจอง บางทีก็ไม่ถูกเรื่องเท่าไร. คนไทยส่วนใหญ่เป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๒ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ขายผ้าเอาหน้ารอด (๒๒ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

ขายผ้าเอาหน้ารอด

          สำนวน ขายผ้าเอาหน้ารอด หมายความว่า ยอมสละแม้แต่ของจำเป็นที่ตนมีอยู่ เพื่อรักษาชื่อเสียงและสถานภาพของตนไว้ เช่น คู่บ่าวสาวไม่มีเงินจึงต้องยอมขายผ้าเอาหน้ารอด เอาบ้านไปจำนองเพื่อจัดงานแต่งงานให้สมเกียรติ.

          สำนวน ขายผ้าเอาหน้ารอด อาจใช้ในความหมายว่า แก้ไขสถานการณ์เฉพาะหน้าให้รอดพ้นไป โดยอาจต้องเสียสละ หรือนำสิ่งของที่มีอยู่ออกมาใช้ หรือหยิบฉวยสิ่งที่พอหาได้ใช้ไปก่อน เช่น ได้รับเชิญให้ไปบรรยายทางวิชาการอย่างกะทันหัน จึงขายผ้าเอาหน้ารอด เอาเรื่องเก่าที่เคยเสนอแล้วมาพูดใหม่พอแก้ขัดไปก่อน.

          ผ้าที่ขายเพื่อรักษาหน้าในสำนวนนี้เป็นผ้าสำคัญ เช่นผ้าที่ทอเพื่อใส่ในวันแต่งงาน การขายผ้าจึงถือเป็นเรื่องใหญ่ เป็นการสละสิ่งของที่รักที่หวงเพื่อสิ่งที่สำคัญกว่า คือ การรักษาหน้า

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เจ้าหน้าเจ้าตา (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

เจ้าหน้าเจ้าตา

          เจ้าหน้าเจ้าตา เป็นสำนวน หมายความว่า ชอบเอาหน้า เช่น แม่คนนี้ทำเจ้าหน้าเจ้าตา เอาเรื่องไปฟ้องหัวหน้าว่าเราแอบทำอาหารกินกันในสำนักงาน เลยถูกดุกันไปหมด. หรือหมายความว่า ชอบเสนอหน้าเข้าไปทำธุระให้ผู้อื่นโดยที่เขาไม่ได้ขอร้องหรือต้องการ เช่น หลานชายอยากจะจัดงานแต่งงานของเขาเงียบ ๆ แต่คุณน้าก็เจ้าหน้าเจ้าตาไปบอกผู้หลักผู้ใหญ่ให้วุ่นวาย เขาเลยต้องตกกระไดพลอยโจน สิ้นเปลืองเงินทองไปไม่รู้เท่าไร.

          คำว่า เจ้า แปลว่า ผู้เป็นใหญ่. คำว่า เจ้าหน้าเจ้าตา แปลตรง ๆ ว่า อยากได้หน้าตา ชอบเอาหน้าตา ถือหน้าตาเป็นใหญ่.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๑ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ชะตา (๒๒ มิถุนายน ๒๕๕๑)

ชะตา

          คำว่า ชะตา มาจากคำว่า ชาตา หมายถึงการเกิดของคน ซึ่งเกี่ยวกับเวลาที่ผู้นั้นเกิด. มีความเชื่อกันทั่วไปว่า เมื่อคนเราเกิดมาจะมีชีวิตเป็นอย่างไร มักอยู่ที่กรรมที่ได้ทำมาแต่ชาติก่อน. กรรมนั้นส่งผลให้มาเกิดตามเวลาที่กำหนด. เมื่อทราบเวลาเกิดของคน ผู้ที่มีความรู้ทางโหราศาสตร์จะใช้เวลานั้นอธิบายความเป็นไปในชีวิตของผู้เป็นเจ้าของเวลาเกิดได้.

          ชะตาจะเชื่อมโยงผูกพันกับ ราศี    ราศี คือ เวลาที่ดวงอาทิตย์โคจรอยู่ในช่วงของดวงดาวในกลุ่มดาวเคราะห์ ๑๒ หมู่ ซึ่งเป็นดาวเคราะห์ที่มีคุณมีโทษสัมพันธ์กับชีวิตของคน จึงใช้ว่า ชะตาราศี.

          การที่คนใดจะประสบเคราะห์ ประสบโชค เชื่อว่าเป็นไปตามชะตา คือเวลาเกิดของผู้นั้น. เมื่อกล่าวถึงความเป็นไปของชีวิต ก็จะใช้คำว่า ชะตา ด้วย เช่น ช่วงนี้ชะตาตก ตกงานหางานทำไม่ได้สักที.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๒ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

โยนกลอง (๒๑ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

โยนกลอง

          โยนกลอง  เป็นสำนวน หมายความว่า ปัดภาระไปให้ผู้อื่น ปัดความรับผิดชอบไปให้ผู้อื่น เช่น เรื่องความผิดของพระภิกษุนั้นเป็นเรื่องใหญ่ เพราะเกี่ยวกับศรัทธาความเชื่อถือของประชาชน ถ้าไม่จัดการให้เด็ดขาด ตรงไปตรงมา คนนั้นก็ไม่จัดการ คนนี้ก็ไม่ตัดสิน มัวแต่โยนกลองกันไปโยนกลองกันมา จะทำให้ผู้คนเบื่อหน่าย จะเกิดผลเสียแก่พระศาสนา.

          สำนวน โยนกลอง นั้น สันนิษฐานว่ามีที่มาจากการตีกลองร้องฎีกา. เมื่อมีราษฎรมาตีกลองร้องทุกข์ เรื่องที่ร้องทุกข์เป็นเรื่องของกระทรวงใด เจ้ากระทรวงนั้นก็ต้องรับผิดชอบในการไต่สวนและพิจารณาบำบัดทุกข์บำรุงสุขให้ราษฎร. เมื่อต่างฝ่ายต่างไม่ยอมรับเรื่อง โยนให้เป็นภาระหน้าที่ของผู้อื่น จึงเกิดเป็นสำนวนว่า โยนกลอง.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๑ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

เจ้าคิดเจ้าแค้น (๑๐ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

เจ้าคิดเจ้าแค้น

          เจ้าคิดเจ้าแค้น เป็นสำนวน หมายความถึงคนที่มักผูกอาฆาตพยาบาท ผูกใจแค้นกับคนที่ทำร้าย หรือทำให้ตนได้รับความลำบากอย่างไม่รู้จักลดละ ไม่รู้จักให้อภัย เช่น กฎหมายกำหนดว่าคนที่ซื้อเสียงจะถูกลงโทษ ตัวซื้อเสียงก็ต้องรู้ว่าตัวทำผิด เมื่อถูกลงโทษจะมาเจ้าคิดเจ้าแค้นโกรธคนที่สร้างกฎไว้ได้หรือ. ตัวทำผิดเองก็ต้องถูกลงโทษ จะไปเจ้าคิดเจ้าแค้นโกรธคนที่ลงโทษตนคงจะไม่ถูกต้อง.

          คำว่า เจ้า แปลว่า ผู้เป็นใหญ่. เจ้าคิดเจ้าแค้น แปลตรง ๆ ว่า เอาความแค้นเป็นใหญ่ คิดเอาความแค้นเป็นใหญ่.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๐ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.