เส้นตาย (๙ มิถุนายน ๒๕๕๑)

เส้นตาย

          เส้นตาย เป็นคำที่แปลจากคำภาษาอังกฤษว่า deadline หมายความว่า วันหรือเวลาที่กำหนดไว้เป็นเด็ดขาดว่าต้องดำเนินการอย่างใดอย่างหนึ่งให้เสร็จ. เป็นกำหนดเวลาสุดท้าย ซึ่งถ้าล่วงเลยเวลานั้นไปจะเกิดผลเสีย เช่น ถูกลงโทษ ถูกปรับ ถูกดำเนินคดี ถูกตัดสิทธิ หรือถูกดำเนินการอย่างใดอย่างหนึ่ง แล้วแต่กรณี. เช่น รัฐบาลกำหนดเส้นตายให้ผู้ที่เข้าเมืองอย่างผิดกฎหมายออกไปภายใน ๗ วัน เมื่อครบเจ็ดวันแล้วผู้ที่ไม่ออกไปจะถูกดำเนินคดี.  ในการทำงานอาจกำหนดเส้นตายเพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานเร่งรัดงานให้เสร็จ เช่น วันศุกร์นี้เป็นเส้นตายที่จะต้องส่งวิทยานิพนธ์แล้ว ถ้าไม่ส่งก็ถือว่าหมดสิทธิ์สอบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

อุด-มหาอุด (๘ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

อุด-มหาอุด

          คำว่า อุด หมายถึง จุกช่อง หรือ ปิดให้แน่น. คำนี้อาจประกอบกับคำว่า มหา ซึ่งหมายถึง ใหญ่ ยิ่งใหญ่. ได้คำว่า มหาอุด แปลว่า อุดอย่างยิ่งใหญ่

          มหาอุด มี หลายความหมาย ความหมายหนึ่ง คือลักษณะเฉพาะของโบสถ์หรือวิหารขนาดย่อมที่ก่อเป็นผนังทึบ ไม่มีหน้าต่าง และเจาะช่องประตูด้านหน้าเป็นทางเข้าออกเพียงด้านเดียว นิยมสร้างในสมัยอยุธยา เพื่อประสงค์ให้พระสงฆ์ทำสังฆกรรมอย่างมีสมาธิ หรือให้เกิดความขลังในการประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์โดยเฉพาะพิธีปลุกเสกพระเครื่องหรือวัตถุมงคล เช่น อุโบสถวัดตึก จังหวัดพระนครศรีอยุธยา. อีกความหมายหนึ่ง คือ พระเครื่องที่ทำเป็นพระปิดตาหรือปิดทวารอื่น ๆ เรียกว่า พระมหาอุด เชื่อว่ามีความศักดิ์สิทธิ์ทางทางป้องกันอาวุธและทางเมตตามหานิยม. นอกจากนี้ มหาอุด ยังหมายถึง เครื่องรางของขลังหรือคาถาที่บริกรรมปลุกเสก เชื่อว่าช่วยให้อยู่ยงคงกระพัน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

ชะมดเชียง-ชะมดเช็ด (๒๙ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

ชะมดเชียง-ชะมดเช็ด

          ชะมดเชียง และ ชะมดเช็ด เป็นตัวยาสมุนไพรที่อยู่ในตำรายาไทยแผนโบราณ เป็นของหายากและมีราคาแพง.

          ชะมดเชียง มีลักษณะสีขาวคล้ายขี้ผึ้ง ได้จากต่อมกลิ่นของกวางชะมดตัวผู้ อยู่ระหว่างสะดือกับอวัยวะสืบพันธุ์. กวางชะมดเป็นสัตว์เคี้ยวเอื้อง อาศัยอยู่ตามป่าบนภูเขาสูงในประเทศจีนและเนปาล. ชะมดเชียงมีกลิ่นหอม รสขมเล็กน้อย ตำรายาไทยระบุว่ามีสรรพคุณแก้ลม ไอหอบหืด หรือโรคเกี่ยวกับโลหิต

          ส่วน ชะมดเช็ด เป็นน้ำมันสีน้ำตาล ได้จากต่อมกลิ่นใกล้เครื่องเพศของตัวชะมดที่เช็ดไว้ตามที่ต่าง ๆ เช่น ต้นไม้ ซี่กรง. น้ำมันนี้จะนำไปใช้เป็นตัวยาทันทีไม่ได้ เพราะมีกลิ่นคาวมาก ต้องนำไปดับกลิ่นคาวก่อน. ตำรายาไทยระบุว่า ชะมดเช็ด มีสรรพคุณแก้ลมวิงเวียน โลหิตพิการ หืด ไอ บำรุงหัวใจ ใช้เป็นส่วนผสมสำคัญของยาหอม

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๙ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เบญจธรรม (๑๙ มิถุนายน ๒๕๕๑)

เบญจธรรม

          เบญจธรรม คือ ธรรมอันดีงามซึ่งเกื้อกูลแก่การรักษาเบญจศีล มี ๕ ประการ ดังนี้

          ๑. เมตตา คือความรักความปรารถนาให้ผู้อื่นมีความสุข ความเจริญ คู่กับศีลข้อ ๑

          ๒. ทาน คือการแบ่งปัน เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ คู่กับศีลข้อ ๒

          ๓. กามสังวร (อ่านว่า กาม-มะ-สัง-วอน) คือความพึงพอใจในคู่ครองของตน คู่กับศีลข้อ ๓

          ๔. สัจจะ คือการกล่าวแต่ความจริง คู่กับศีลข้อ ๔

          ๕. สติ คือความรู้สึกตัวว่ากำลังทำอะไรอยู่ ความไม่ประมาท คู่กับศีลข้อ ๕

          ถ้าคนไทยในปัจจุบันประพฤติตนอยู่ในเบญจศีลและเบญจธรรม บ้านเมืองจะร่มเย็นเป็นสันติสุข

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๙ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

นาก-นาค (๑๘ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

นาก-นาค

          คำว่าที่ออกเสียงว่า [นาก] มีหลายความหมาย

          นาก ความหมายหนึ่ง หมายถึง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมชนิดหนึ่ง รูปร่างคล้ายพังพอน ขนเกรียนเป็นมัน มีขา ๔ ขา มีแผ่นพังผืดขึงระหว่างนิ้ว หางแบน ว่ายน้ำได้เก่งพอ ๆ กับปลา จับปลากินเป็นอาหาร. อีกความหมายหนึ่ง หมายถึง โลหะผสม ประกอบด้วยทองคำ เงิน กับทองแดง ทำให้มีสีทองปนแดง. นิยมใช้ทำรูปพรรณต่าง ๆ เช่น เข็มขัดนาก. ตะปิ้งนาก. กำไลนาก.

          ส่วนคำว่า นาค หมายถึง สัตว์ในนิยาย มีลักษณะเป็นงูใหญ่มีหงอน. นอกจากนี้ยังหมายถึงผู้ชายที่โกนผมเตรียมตัวบวชเป็นพระหรือเณรด้วย.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

สวิง (๘ มิถุนายน ๒๕๕๑)

สวิง

          คำที่เขียน สวิง ออกเสียงว่า [สะ-หฺวิง]  ก็ได้ [สะ-วิง]  ก็ได้.

          สวิง (อ่านว่า สะ-หฺวิง)  เป็นเครื่องมือที่ใช้ช้อนปลาในแม่น้ำลำคลอง. ถักเป็นร่างแหคล้ายถุง มีขอบทำด้วยไม้ มีหลายขนาด เช่น คนที่อยู่ตามริมคลองมักใช้สวิงช้อนกุ้งช้อนปลามาเป็นอาหาร.

          อีกคำหนึ่ง ออกเสียงว่า [สะ-วิง] เป็นคำที่รับมาจากภาษาอังกฤษ swing แปลว่า เหวี่ยง เช่น นักกอล์ฟฝึกสวิงไม้เพื่อตีลูกกอล์ฟให้ไปได้ไกลและตรงทาง. นักเทนนิสสวิงไม้แร็กเก็ตหวดลูกเต็มแรง. นอกจากนี้ คำว่า สวิง (อ่านว่า สะ-วิง) ยังเป็นชื่อจังหวะเพลงสากลจังหวะหนึ่ง ที่ใช้ในการเต้นรำด้วย.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๘ มิถุนายน  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ทอด (๗ พฤษภาคม ๒๕๕๑)

ทอด

          ทอด เป็นคำกริยามีหลายความหมาย. ความหมายหนึ่งคือ วางสิ่งใดสิ่งหนึ่งลง สิ่งที่วางนั้นมีลักษณะต่าง ๆ กัน. เช่นถ้าใช้ว่า ทอดกฐิน ทอดผ้าป่า จะหมายความว่า ทำพิธีถวายผ้ากฐินหรือผ้าป่าแก่พระสงฆ์ตามที่มีพุทธบัญญัติให้กระทำได้ ด้วยการนำผ้าจีวรไปถวายโดยไม่เจาะจงพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง. ผ้าที่ถวายนั้นจึงต้องนำไปทอดลงท่ามกลางสงฆ์หรือที่ใดที่หนึ่งที่ไม่ได้เจาะจง. คำว่า ทอด จึงมีความหมายว่า วางลงโดยไม่เจาะจง.

          ทอด อีกความหมายหนึ่ง เป็นคำสุภาพ หมายถึงวางเครื่องดื่มหรือของกินถวายพระราชวงศ์ เช่นพูดว่า เมื่อสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีประทับพระเก้าอี้แล้ว เจ้าพนักงานทอดเครื่องพระสุธารสถวาย. ในคำราชาศัพท์ คำว่า ทอดพระที่ หรือ ทอดที่ หมายถึงจัดที่นั่งหรือที่นอนถวายแด่พระราชวงศ์ด้วย.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๗ พฤษภาคม  พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.