สำนักงาน (๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

สำนักงาน

          สำนักงาน หมายถึง สถานที่ทำการของหน่วยงานใด ๆ จะเป็นของราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือเอกชน ก็ได้ เช่น สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง. สำนักงานโครงการส่วนพระองค์. สำนักงานขายหมู่บ้านจัดสรร. สำนักงานใหญ่ของธนาคาร.

          สำนักงาน อีกความหมายหนึ่งหมายถึง ที่ตั้ง เช่น ราชบัณฑิตยสถานมีสำนักงานอยู่ที่สนามเสือป่า. เขาไปติดต่องานที่สำนักงานโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

การทำขวัญนาค (๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๑)

การทำขวัญนาค

          นาค  เป็นคำเรียกกุลบุตรที่โกนผม เตรียมตัวเข้าพิธีอุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา.  ก่อนทำพิธีบวชมักมีพิธีทำขวัญนาค  มีการตั้งบายศรี  มีหมอขวัญคืออาจารย์ผู้มีความสามารถทางการประพันธ์บททำขวัญ  มาแหล่เรื่องราวเกี่ยวกับพระคุณของบิดามารดาผู้ให้กำเนิด  เพราะการบวชนั้น กุศลส่วนหนึ่งที่ได้คือการทดแทนบุญคุณพ่อแม่บุพการีของตน การทำขวัญจะจบด้วยการเวียนเทียนเพื่อเป็นสิริมงคลแก่นาค.  เขมรรับคำว่า  ขวัญนาค ไปใช้ ออกเสียงว่า ควันเนียะ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

โกศ (๑๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

โกศ

          คำว่า โกศ มีหลายความหมาย หากหมายถึงที่ใส่กระดูกคนตายที่เผาแล้ว มีขนาดต่าง ๆ  แต่ไม่ถึงกับใหญ่มากนัก มักทำเป็นทรงยอด มีฝาครอบ  ซึ่งเราเห็นได้ตามร้านขายเครื่องสังฆภัณฑ์ทั่วไป. โกศ แบบนี้ใช้ลักษณนามว่า ใบ หรือ ลูก

          แต่หากหมายถึงที่ใส่ศพแบบนั่ง  ขนาดก็จะใหญ่พอให้ใส่ศพได้ มักทำเป็นรูปกลมทรงกระบอก   ฝาครอบมียอด   โกศที่หมายถึงภาชนะใช้ใส่ศพนั่งที่ว่านี้  มีอยู่ ๒ ชั้น คือ ชั้นนอกและชั้นใน ชื่อที่ใช้เรียกมักสับสนกันในแต่ละยุค  ปัจจุบันชั้นนอกจะเรียกว่า ลอง    ส่วนชั้นใน จะเรียกว่า โกศ ลักษณนามใช้ว่า โกศ หรือ ลูก

          ถ้าเป็นโกศของเจ้านายเรียกว่า พระโกศ ลักษณนามใช้ว่า องค์

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

หน่วยงาน (๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

หน่วยงาน

          หน่วยงาน หมายถึง ส่วนที่รับผิดชอบงานหรือประกอบกิจการด้านใดด้านหนึ่ง มีที่ทำการ มีกลุ่มบุคคลที่รับผิดชอบ และมีหัวหน้างาน หน่วยงานอาจเป็นหน่วยภาครัฐหรือเอกชนก็ได้ มีหลายระดับ มีประเภทต่าง ๆ เป็น องค์การ ศูนย์ สถาบัน บริษัท ธนาคาร ฯลฯ เช่น สำนักทดสอบกลางเป็นหน่วยงานอิสระที่ดูแลการทดสอบทั้งประเทศ. นโยบายประกันคุณภาพเป็นที่ยอมรับในหน่วยงานทั้งของรัฐและเอกชน. รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการเชิญตัวแทนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการสอนวิชาประวัติศาสตร์มาร่วมประชุมอย่างพร้อมเพรียง. การผลิตยาจากสมุนไพรพื้นบ้านก้าวหน้าไปมาก เพราะหน่วยงานต่าง ๆ ได้เข้ามาสนับสนุน.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ขวัญ (๒๔ ตุลาคม ๒๕๕๑)

ขวัญ

          คำว่า ขวัญ หมายถึง สติและความมีชีวิตชีวา   เป็นสิ่งที่ไม่มีตัวตน  แต่เชื่อกันว่ามีอยู่ประจำชีวิตของคนมาตั้งแต่เกิด.  ถ้าขวัญดี ขวัญอยู่กับตัวคนก็จะมีความเป็นปรกติสุข  ควบคุมอารมณ์ได้.  ถ้าตกใจมากๆ  ก็จะเกิดอาการ  ขวัญหนี  ขวัญแขวน  ขวัญบิน  ขวัญหาย  หรือ เสียขวัญ.   เมื่อเด็กตกใจผู้ใหญ่มักจะช่วยปลอบและเรียกขวัญให้กลับมาอยู่กับตัว.   เมื่อมีการเปลี่ยนจังหวะชีวิตหรือมีการทำสิ่งที่เป็นมงคล เช่น โกนจุก  ทำขวัญนาค  แต่งงาน   ชนะการต่อสู้ในการกีฬา   ก็มีการให้ของขวัญแก่เจ้าของขวัญ เพื่อรักษาขวัญไว้ให้อยู่กับตัว.  ขวัญ  เป็น คำไทยแท้ มีปรากฏอยู่ในภาษาตระกูลไททุกกลุ่ม.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ทองแผ่ลวด (๒๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

ทองแผ่ลวด

          ทองแผ่ลวด หมายถึง กระดาษที่ใช้ตกแต่งเครื่องสูง. การตกแต่งด้วยทองแผ่ลวดเป็นการใช้กระดาษทองตกแต่งบนเครื่องสูง เช่น ฉัตร บังสูรย์ บังแทรก สำหรับพระราชวงศ์ที่ตำกว่าชั้นเจ้าฟ้า เครื่องสูงที่ตกแต่งด้วยกระดาษทองแผ่ลวด เรียกว่า เครื่องสูงทองแผ่ลวด

          กระดาษทองแผ่ลวดทำจากกระดาษข่อยหรือกระดาษสาซ้อนกันหลาย ๆ ชั้น ให้หนาพอสมควร โดยใช้น้ำยาที่ทำจากพืชบางชนิดทาอาบให้กระดาษชื้น ใช้ค้อนเขาควายทุบพอให้เนื้อกระดาษประสานเป็นแผ่นเดียวและเรียบ แล้วผึ่งให้แห้งสนิท จากนั้นจึงทาผิวหน้าด้วยยางรัก ปิดด้วยทองคำเปลวจนเต็มหน้ากระดาษ

          เมื่อจะนำไปตกแต่งที่เครื่องสูง จะตัดเป็นแถบเล็ก ๆ  เย็บด้วยมือติดริมขอบใบฉัตรที่เป็นพื้นขาว หรือสลักฉลุเป็นลวดลายเย็บตรึงประดับบนพื้นผ้าสี เห็นเป็นลวดลายทองบนพื้นสีต่าง ๆ

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

มีอันเป็น (๑๓ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

มีอันเป็น

          คำว่า  มีอันเป็น  หมายความว่า  ประสบกับสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างไม่คาดฝัน มักใช้ในทางร้าย  เช่น   ฉันไม่มีโอกาสไปทำบุญ ๙ วัดสักที พอจะไปก็มีอันเป็นให้ป่วยไข้.  มีอันเป็น  อาจหมายถึง  มีพิบัติภัย   มีอันตรายถึงชีวิต  ก็ได้  มักใช้ในการสาบาน เช่น  ถ้าฉันทำผิดคำสาบานก็ขอให้ฉันมีอันเป็นไป.  คำว่า มีอันเป็น  อาจใช้ในการสาปแช่ง  เช่น  คนที่คอร์รัปชั่น ฉ้อราษฎร์บังหลวง คดโกงไม่ซื่อสัตย์ ขอให้มีอันเป็นไปโดยเร็วเถิด. สำนวน  มีอันเป็น สะท้อนวัฒนธรรมการใช้ภาษาของคนไทยอย่างหนึ่งที่จะไม่กล่าวถึงสิ่งที่เลวร้าย  น่าเกลียด เป็นอันตราย หรือเป็นเรื่องที่ควรปกปิด  โดยละคำนั้นเสีย. สำนวนนี้จึงกล่าว เพียง คำว่า มีอันเป็น…  ส่วนจะเป็นอะไรบ้างให้ผู้ฟังคิดเอาเอง.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

เด็ด-สะเด็ด (๒ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

เด็ด-สะเด็ด

          คำว่า เด็ด กับ สะเด็ด น่าจะเกี่ยวข้องกัน. เด็ด หมายถึง ทำให้ขาดหรือหลุดโดยใช้มือ เช่น ด้ายเส้นใหญ่เด็ดไม่ขาด ต้องใช้กรรไกรตัด. ลูกไม่ควรเด็ดดอกไม้เล่น เก็บไว้ให้บานกับต้นจะดีกว่า.

          เมื่อเติมคำว่า สะ หน้าคำว่า เด็ด เป็น สะเด็ด หมายถึง ทำให้สายน้ำขาดไป นั่นคือ ทำให้น้ำหรือน้ำมันหยุดหยดหรือหยุดไหล โดยวิธีรินหรือสงเป็นต้น เช่น เราต้องรินน้ำข้าวให้สะเด็ดน้ำ. เขาสงถั่วงอกให้สะเด็ดน้ำก่อนใส่จาน. แม่ค้าช้อนกล้วยแขกขึ้นแล้ววางบนตะแกรงให้สะเด็ดน้ำมัน.

          ปัจจุบัน สะเด็ดน้ำ ใช้เป็นสำนวน หมายถึง หมดสิ้น เด็ดขาด เช่น เรื่องนี้ ถ้าไม่จัดการให้สะเด็ดน้ำ ก็จะเป็นปัญหาต่อไปไม่รู้จบ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.