เข็มขัด (๓๐ ตุลาคม ๒๕๕๑)

เข็มขัด

          เข็มขัด เป็นคำเรียกสิ่งที่ใช้คาดทับผ้านุ่งเพื่อให้แนบอยู่กับเอว กันไม่ให้ผ้าหลุดหรือใช้เป็นเครื่องประดับเอว. เข็มขัดอาจทำด้วยผ้า หนัง หรือโลหะ เช่น เงิน นาก ทอง ก็ได้. เข็มขัดทองลงยาหรือประดับเพชรพลอย เป็นเครื่องประดับเครื่องแต่งกายของคนไทยมาแต่โบราณ. ปัจจุบัน แม้จะมีการตัดเย็บผ้านุ่ง กางเกง หรือกระโปรงแบบสากล ซึ่งมีขนาดพอดีเอว ไม่ต้องใช้เข็มขัด แต่ก็ยังมีคนนิยมใช้เข็มขัดอยู่. เขมรยืมคำ เข็มขัด ในภาษาไทยไปใช้เป็นคำว่า ขึมขาต่ (อ่านว่า เคิม็-คัด) หมายถึงเข็มขัดเงินหรือทองอย่างที่แต่งกับชุดประจำชาติเท่านั้น. เข็มขัดอื่น ๆ ทั่วไปใช้ว่า แขฺสกฺรวาต่ (อ่านว่า คฺแซ กร็อ-วัด).

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

มหาพิชัยราชรถ (๒๐ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

มหาพิชัยราชรถ

          พระมหาพิชัยราชรถ เป็นราชรถที่ใช้ในการนำพระบรมศพหรือพระศพไปสู่พระเมรุ. คำว่า พิชัย มีความหมาย ๒ อย่าง ความหมายแรก พิชัย หมายถึง ชัยชนะ. มหาพิชัยราชรถ จึงหมายถึง รถของพระราชาผู้มีชัยชนะ. และอีกความหมายหนึ่ง คำว่า พิชัย แปลว่า รถของพระราชา. มหาพิชัยราชรถ หมายถึง รถของพระราชาซึ่งเปรียบประดุจเทวดาที่ยิ่งใหญ่ ที่มาของชื่อนี้คงเป็นคติเดิมที่ถือว่า พระราชาเป็นเสมือนเทพหรือเป็นเทวดาจุติลงมาปกป้องภัยให้ประชาราษฎร์ เมื่อสวรรคตก็จะส่งเสด็จสู่สวรรค์ด้วยราชรถที่งดงามวิจิตร

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ติดประกาศ-ปิดประกาศ (๙ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

ติดประกาศ-ปิดประกาศ

          ในช่วงที่มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เลือกตั้งผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร หรือเลือกตั้งผู้แทนองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นก็ตาม จะเห็นประกาศของผู้สมัครรับเลือกตั้ง เพื่อแสดงให้ประชาชนทราบ ประกาศนั้นมักมีรูปของผู้สมัคร หมายเลขประจำตัวผู้สมัคร และอาจมีนโยบายโดยย่อ หรือลักษณะเด่นของผู้สมัครประกอบด้วย ใบประกาศนั้นแต่ก่อนมักพิมพ์เป็นแผ่นไม่ใหญ่นักและปิดไว้ตามที่สาธารณะต่าง ๆ. คำว่า ปิด ในที่นี้แปลว่า ติดไว้ จึงใช้คำว่า ติดประกาศ หรือ ปิดประกาศ ก็ได้. ติดประกาศ แปลว่า ผนึกแผ่นประกาศไว้. ส่วนปิดประกาศ แปลว่า ติดแผ่นประกาศ. ปิด คำนี้มีความหมายเช่นเดียวกับคำว่า ปิด ในคำว่า ปิดทองพระพุทธรูป. ปิดกระจกที่ฐานชุกชี (อ่านว่า ชุก-กะ-ชี) ซึ่งเป็นแท่นรองพระพุทธรูป

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

มักง่าย (๒๙ ตุลาคม ๒๕๕๑)

มักง่าย

          มักง่าย ประกอบด้วยคำว่า มัก แปลว่า ชอบทำ กับคำว่า ง่าย. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ให้ความหมายคำ มักง่าย ว่า มีนิสัยชอบเอาแต่ความสะดวกเข้าว่า หมายถึง ลักษณะของคนที่ไม่ประณีต เมื่อจะทำสิ่งใดที่ต้องใช้ความพยายามหรือความอดทนทำให้ถูกต้องก็ไม่ยอมทำ ทำอะไรง่าย ๆ พอให้พ้นตัว ทำง่าย ๆ โดยไม่นึกถึงว่าสิ่งที่ตนทำนั้นจะทำความเดือดร้อนให้ผู้อื่นหรือไม่ เช่น คนบางคนมักง่ายทิ้งขยะไปตามถนนแทนที่จะเดินไปทิ้งที่ถังขยะ. อย่ามักง่ายจอดรถซื้อของขวางทางผู้อื่น ควรจอดรถตรงที่ที่ควรจอด.

          เขมรรับคำว่า มักง่าย ของไทยไปใช้เป็นคำว่า มาก่งาย (อ่านว่า เมีย็ก-เงียย) แปลว่า ดูถูก.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

ฉากบังเพลิง-ม่านเมรุ (๑๙ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

ฉากบังเพลิง-ม่านเมรุ

          ฉากบังเพลิง เป็นฉากพับที่ติดไว้กับเสาเมรุทั้งสี่ด้าน  เมื่อต้องการใช้จึงกางออกมา. ฉากบังเพลิง มีไว้เพื่อกันความประเจิดประเจ้อในระหว่างที่เจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานเกี่ยวกับการเคลื่อนย้าย ตกแต่งพระโกศ และในเวลาที่พระราชทานเพลิง เก็บพระอัฐิ หรือการอื่น ๆ เพื่อให้ดูเรียบร้อย.

          ฉากบังเพลิงของพระราชวงศ์จะเขียนเป็นรูปเทวดา พระเมรุของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ฉากบังเพลิงเขียนเป็นรูปเทวดาเชิญเครื่องสูง และเทวดาเล่นดนตรี

          นอกจากนี้ส่วนประกอบพระเมรุยังมีม่านอีกชนิดหนึ่งที่ติดประดับเพื่อความงดงามของพระเมรุ โดยตกแต่งด้วยผ้ามีลวดลายห้อยลงมาที่เสาเมรุทั้งสี่ด้าน เรียกว่า ม่านเมรุ (อ่านว่า ม่าน-เมน)

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

จิตกาธาน (๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

จิตกาธาน

          จิตกาธาน (อ่านว่า จิด-ตะ -กา-ทาน)  หมายถึงเชิงตะกอน  คือที่ตั้งศพเพื่อฌาปนกิจ  มีส่วนประกอบสำคัญอยู่ ๒ สิ่งได้แก่  ฐานเผา และตารางเผา 

          ฐานเผา  ทำด้วยไม้เป็นรูปลูกบาศก์ทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีความกว้าง ความยาว และความสูง ประมาณ ๑ เมตร.   ตามปรกติฐานเผาจะตั้งอยู่ที่พื้น   ตัวฐานทั้งสี่ด้านปิดกระดาษสีมีลวดลาย  หรือประดับด้วยฟักทองและมันเทศที่แกะสลักเป็นรูปต่าง ๆ เรียกว่า เครื่องสด.

          ส่วนที่เป็นตารางเผา ประกอบด้วยเสาเหล็กสี่เหลี่ยม ๔ เสา  ที่โคนเสาทั้ง ๔ มีตะแกรงเหล็กสำหรับเป็นที่รองรับโกศหรือหีบ.  รอบตะแกรงทั้งสี่ด้านประกับกาบกล้วยแกะสลัก  ยอดเสามีเพดานบุผ้าขาวทับด้วยสังกะสีหรือหยวกกล้วยเพื่อกันไฟ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.