จิตกาธาน (๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

จิตกาธาน

          จิตกาธาน (อ่านว่า จิด-ตะ -กา-ทาน)  หมายถึงเชิงตะกอน  คือที่ตั้งศพเพื่อฌาปนกิจ  มีส่วนประกอบสำคัญอยู่ ๒ สิ่งได้แก่  ฐานเผา และตารางเผา 

          ฐานเผา  ทำด้วยไม้เป็นรูปลูกบาศก์ทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีความกว้าง ความยาว และความสูง ประมาณ ๑ เมตร.   ตามปรกติฐานเผาจะตั้งอยู่ที่พื้น   ตัวฐานทั้งสี่ด้านปิดกระดาษสีมีลวดลาย  หรือประดับด้วยฟักทองและมันเทศที่แกะสลักเป็นรูปต่าง ๆ เรียกว่า เครื่องสด.

          ส่วนที่เป็นตารางเผา ประกอบด้วยเสาเหล็กสี่เหลี่ยม ๔ เสา  ที่โคนเสาทั้ง ๔ มีตะแกรงเหล็กสำหรับเป็นที่รองรับโกศหรือหีบ.  รอบตะแกรงทั้งสี่ด้านประกับกาบกล้วยแกะสลัก  ยอดเสามีเพดานบุผ้าขาวทับด้วยสังกะสีหรือหยวกกล้วยเพื่อกันไฟ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

พระลอง (๑๗ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

พระลอง

          คำที่มักได้ยินคู่กับคำว่า พระโกศ คือคำว่า พระลอง ซึ่งถือเป็นส่วนประกอบชั้นนอกของพระโกศ

          พระลอง มีลักษณะและชื่อเรียกต่างกันตามลำดับชั้น คือ พระลองทองใหญ่ พระลองทองเล็ก พระลองทองน้อย พระลองกุดั่นใหญ่ พระลองกุดั่นน้อย พระลองมณฑป พระลองราชวงศ์. ปัจจุบัน นิยมเรียก พระโกศ กับ พระลอง รวมกันว่า พระโกศ

          ส่วน ลอง สำหรับศพข้าราชการ จะมีชื่อต่างกันตามลำดับ คือ ลองไม้สิบสอง ลองแปดเหลี่ยม ลองโถ และลองราชนิกุล

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

กะ (๒๖ ตุลาคม ๒๕๕๑)

กะ

          คำว่า กะ หมายถึง คาดคะเนสิ่งที่ยังไม่มียังไม่เกิดหรือยังไม่รู้ โดยอาศัยข้อมูลบางอย่าง เช่น เขากะว่าพรุ่งนี้คงเขียนรายงานเสร็จ. เขากะจำนวนผู้มาชุมนุมว่ามีไม่เกินหมื่นคน. กะ หมายถึง ประมาณ เช่น แม่ครัวกะน้ำปลาที่จะใส่ในแกงไม่ให้เค็มเกินไป.

          นอกจากนี้ คำว่า กะ ยังใช้ซ้อนกับคำอื่น ได้คำว่า กะเก็ง หมายถึง คาดหมายอย่างมั่นใจ. กะประมาณ หมายถึง กะให้ใกล้เคียงจำนวนจริงหรือให้พอเหมาะ. และ กะเกณฑ์ หมายถึง กำหนดหรือบังคับว่าจะให้ใครทำอะไรอย่างไร.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

พระโกศ (๑๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

พระโกศ

          พระโกศ มีอยู่ ๒ ชั้น คือ พระโกศชั้นนอก กับพระโกศชั้นใน. พระโกศชั้นในที่ทำด้วยเงินลงรักปิดทองเป็นรูปกลมทรงกระบอก  ปากผาย  ฝาครอบมีลักษณะเป็นชั้นซ้อนลดหลั่นขึ้นไป ๕ ชั้น เรียกว่า ฝาครอบลูกแก้ว ๕ ชั้น และมียอดแหลม.  พระโกศลักษณะนี้สร้างขึ้นสำหรับทรงพระบรมศพพระมหากษัตริย์โดยเฉพาะ

          ส่วนพระโกศนอกจากนี้ทำด้วยเหล็กหรือทองแดงลงรักปิดทอง  ฝาครอบเป็นชั้นลดหลั่นลงมา ๕ ชั้น มียอด  สำหรับทรงพระศพพระราชวงศ์ชั้นเจ้าฟ้า.  ส่วนโกศสำหรับพระราชวงศ์ตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าลงไปจนถึงข้าราชการที่ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสายสะพาย มีฝาครอบเป็นชั้นลดหลั่นลงมา ๓ ชั้น มียอด.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๑๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

สำนักงาน (๕ พฤศจิกายน ๒๕๕๑)

สำนักงาน

          สำนักงาน หมายถึง สถานที่ทำการของหน่วยงานใด ๆ จะเป็นของราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือเอกชน ก็ได้ เช่น สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง. สำนักงานโครงการส่วนพระองค์. สำนักงานขายหมู่บ้านจัดสรร. สำนักงานใหญ่ของธนาคาร.

          สำนักงาน อีกความหมายหนึ่งหมายถึง ที่ตั้ง เช่น ราชบัณฑิตยสถานมีสำนักงานอยู่ที่สนามเสือป่า. เขาไปติดต่องานที่สำนักงานโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.

 

การทำขวัญนาค (๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๑)

การทำขวัญนาค

          นาค  เป็นคำเรียกกุลบุตรที่โกนผม เตรียมตัวเข้าพิธีอุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา.  ก่อนทำพิธีบวชมักมีพิธีทำขวัญนาค  มีการตั้งบายศรี  มีหมอขวัญคืออาจารย์ผู้มีความสามารถทางการประพันธ์บททำขวัญ  มาแหล่เรื่องราวเกี่ยวกับพระคุณของบิดามารดาผู้ให้กำเนิด  เพราะการบวชนั้น กุศลส่วนหนึ่งที่ได้คือการทดแทนบุญคุณพ่อแม่บุพการีของตน การทำขวัญจะจบด้วยการเวียนเทียนเพื่อเป็นสิริมงคลแก่นาค.  เขมรรับคำว่า  ขวัญนาค ไปใช้ ออกเสียงว่า ควันเนียะ.

ที่มา :  บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย”  ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ เวลา ๗.๐๐-๗.๓๐ น.