บานแผละ โดย ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

บานแผละ


          บานแผละ (บาน-แผฺละ)  เป็นคำเรียกส่วนหนาของกำแพงโบสถ์วิหารตรงที่เป็นขอบประตูหน้า. โดยทั่วไปขอบประตูและขอบหน้าต่างของโบสถ์วิหารมักจะมีความหนา. บานประตูหน้าต่างจะเปิดเข้า. เมื่อเปิดประตูหน้าต่าง บานประตูหน้าต่างจะปิดแปะไปตรงส่วนหนาของกำแพงตรงที่เป็นขอบประตูขอบหน้าต่าง ซึ่งเรียกว่า บานแผละ นั้นทั้งหมด. แต่เมื่อปิดประตูหน้าต่างบานแผละก็จะปรากฏให้เห็น. จิตรกรมักจะวาดรูปสัตว์ต่าง ๆ ในป่าหิมพานต์ รูปสัตว์แปลก ๆ ตามจินตนาการของจิตรกรไว้ตรงบานแผละนั้น.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน

นั่งไขว่ห้าง โดย ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

นั่งไขว่ห้าง

          การยืน เดิน นั่ง นอน เป็นอาการปรกติของคนโดยทั่วไป. คนแต่ละชาติมีวัฒนธรรมแตกต่างกัน จึงถือลักษณะที่ถือว่า สุภาพ หรือ ไม่สุภาพ ต่างกันไป. คนไทยนิยมมารยาทที่นุ่มนวล อ่อนน้อม ไม่เก้งก้าง ไม่ขึงขังตึงตัง. เวลานั่ง ถ้าเก็บขาเก็บเท้าเรียบร้อยก็ถือว่า สุภาพ. ถ้านั่งกางขา เหยียดขา ยกเท้าขึ้นมา หรือยกขาไขว้กันอย่างไขว่ห้าง มักถือว่าไม่สุภาพ. การนั่งไขว่ห้างต่อหน้าผู้ใหญ่ ถือว่าไม่สุภาพ. ยิ่งเป็นผู้หญิงนอกจากจะดูไม่สุภาพแล้ว ยังดูไม่งามด้วย. ถ้านุ่งกระโปรงแคบสั้น ก็ควรจะนั่งไขว้เท้ากันไว้ หรือเอียงขาให้พับไปด้านหนึ่ง จะทำให้ดูเรียบร้อยและสุภาพ.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน

ทรงปั้นหยา โดย ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

ทรงปั้นหยา

          หลังคาทรงปั้นหยา เป็นแบบหลังคาเรือนที่ทำให้ลาดลงจากสันหลังคาเรือนทั้ง ๔ ด้าน. ผืนหลังคาด้านข้างจะเป็นรูปสี่เหลี่ยมคางหมู. ผืนหลังคาด้านสกัดเป็นรูปสามเหลี่ยม.

          คำว่า ปั้นหยา สันนิษฐานว่ามาจากคำว่า ปั้นหย่า ในภาษา เปอร์เซีย ซึ่งเป็นคำเรียกชื่อมือทองเสียบไม้ ซึ่งเป็นสิ่งแทนพระเจ้า ว่า พระปั้นหย่า. พระปั้นหย่าอยู่ในกะดีเจ้าเซ็น ซึ่งเป็นศาสนสถานในศาสนาอิสลาม. ศาสนสถานนั้นมักจะสร้างหลังคาทรงปั้นหยา. เมื่อมีการสร้างบ้านเรือนให้มีหลังคาแบบศาสนสถานนั้น จึงเรียกบ้านแบบนี้ว่า เรือนทรงปั้นหยา ด้วย.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม

เบื้องหน้าเบื้องหลัง โดย ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

เบื้องหน้าเบื้องหลัง  

          เบื้องหน้าเบื้องหลัง เป็นสำนวน หมายความ ทั้งหมดทุกด้าน เบื้องหน้า คือ ด้านหน้า ด้านที่มองเห็นได้ชัดเจน เบื้องหลัง หมายถึง ด้านหลัง ด้านที่มองไม่เห็น หรือไม่ปรากฏ เช่น คนบางคนเบื้องหน้าเป็นคนมีชื่อเสียงใจบุญทำงานกุศลบ่อย ๆ แต่เบื้องหลังเป็นคนที่หากินในทางทุจริตก็มี.

          นอกจากจะใช้ในความหมายว่า ทุกด้าน แล้ว คำว่า เบื้องหน้าเบื้องหลัง ยังใช้ในความหมายว่า มีเรื่องไม่ดีซ่อนเร้นอยู่ มีเล่ห์กล มีความไม่สุจริตแอบแฝงอยู่ เช่น ฉันสงสัยว่าเรื่องที่เขามาติดต่อขอเช่าที่ของเราอาจจะมีเบื้องหน้าเบื้องหลังก็ได้นะ. เรื่องนี้โปร่งใสรับรองไม่มีเบื้องหน้าเบื้องหลังอะไร.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน

ทีฆายุโก-ทีฆายุกา โดย ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

ทีฆายุโก-ทีฆายุกา

          ในวาระเฉลิมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ชาวไทยและผู้ที่เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารต่างน้อมถวายชัยมงคลให้ทั้งสองพระองค์ทรงพระเกษมสำราญ และให้มีพระชนม์ยิ่งยืนนาน ด้วยการกล่าวคำว่า

          ทีฆายุโก โหตุ มหาราชา

          ทีฆายุกา โหตุ มหาราชินี

          คำว่า ทีฆายุโก ทีฆายุกา มาจากคำภาษาบาลีว่า ทีฆายุก แปลว่า ผู้มีอายุยืนยาว คำว่า ทีฆ ซึ่งแปลว่า ยาว ใช้ตัว ท ทหาร ไม่ใช่ ฑ มณโฑ.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม