ทั้งหมด:

          เขตพระราชฐาน (เขด-พฺระ-ราด-ชะ-ถาน ) ประกอบด้วยคำว่า เขต กับคำว่า พระราชฐาน. คำว่า พระราชฐาน ใช้หมายถึง ที่ประทับหรือที่อยู่ของพระเจ้าแผ่นดิน.

          เขตพระราชฐาน จึงหมายถึง เขตหรือบริเวณซึ่งเป็นที่ประทับ เช่น มีทหารเฝ้าอยู่รอบเขตพระราชฐาน . กรุงเทพมหานครปลูกไม้ดอกรอบเขตพระราชฐาน . โปรดให้สร้างโรงงานเพื่อทดลองการแปรรูปผลิตผลทางเกษตรในเขตพระราชฐาน .

          คำว่า พระราชฐาน มักหมายถึงพระราชวังที่ใช้เป็นที่ประทับ หรือเป็นที่ที่ยังทรงใช้งานอยู่. ถ้าเป็นพระราชวังที่เลิกใช้แล้วก็ไม่เรียกว่า พระราชฐาน เช่น พระราชวังสนามจันทร์ปัจจุบันไม่ได้เป็นพระราชฐาน แต่เป็นที่ตั้งมหาวิทยาลัยศิลปากร และเป็นที่ทำการของหน่วยงานราชการหลายหน่วย .

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม

         คำว่า ขัตติยตระกูล (ขัด-ติ-ยะ-ตฺระ-กูน ) ประกอบด้วยคำว่า ขัตติย กับคำว่า ตระกูล.

         ขัตติย เป็นคำภาษาบาลี ขตฺติย ตรงกับที่ภาษาสันสกฤตใช้ว่า กฺษตฺริย. คำว่า ตระกูล แปลว่า วงศ์เชื้อสาย ครอบครัวที่สืบเชื้อสายมาจากบรรพบุรุษเดียวกัน. ในภาษาไทย โดยทั่วไปจะหมายถึงผู้ที่ใช้นามสกุลเดียวกันเนื่องจากสืบเชื้อสายทางบิดาสายเดียวกันมา.

          คำว่า ขัตติยตระกูล แปลว่า ตระกูลของกษัตริย์ อย่างที่ในภาษาอังกฤษว่า Royal family หมายถึง ครอบครัวของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งทรงใช้ราชสกุล มหิดล. สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร์อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ทรงเป็นต้นราชสกุล.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม

          ขึ้นหน้าขึ้นตา หมายความว่า มีชื่อเสียง เช่น ผลไม้ที่ขึ้นหน้าขึ้นตาของหมู่บ้านเราก็มีแต่ชมพู่กับกระท้อน . อาหารที่ขึ้นหน้าขึ้นตาของเมืองตรังก็คือหมูย่าง .

         คำว่า ขึ้นหน้าขึ้นตา ประกอบด้วยคำว่า ขึ้น  กับ คำว่า หน้าตา แล้วขยายเป็น คำว่า ขึ้นหน้าขึ้นตา  เพื่อให้ได้จังหวะคำสี่พยางค์ซึ่งเป็นที่นิยมในภาษาไทย.

         หน้าตามีความสัมพันธ์กับชื่อเสียงเกียรติยศ ถ้าได้รับการยกย่องก็เรียกว่า ได้หน้าได้ตา  หรือ มีหน้ามีตา  ต้องการแสดงหน้าตาให้คนเห็น. ถ้าเสื่อมเสียชื่อเสียงก็ไม่อยากให้ใครเห็นหน้า.

         ขึ้นหน้าขึ้นตา จึงหมายถึง ทำให้มีหน้าตา ทำให้เป็นที่รู้จัก มักใช้กับผลิตผลประจำแต่ละถิ่น จะเป็นผลิตผลทางการเกษตร งานช่างฝีมือ งานอุตสาหกรรม หรืองานบุญ งานประเพณี ก็ได้.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม

          ขัดสมาธิ (ขัด-สะ-หฺมาด ) เป็นท่านั่งราบกับพื้นพับขาทั้งสองข้าง  เข่าทั้งสองแบะลงให้เท้าทั้งสองไขว้กันอยู่ เท้าข้างหนึ่งจะซ่อนอยู่หลังเท้าอีกข้างหนึ่ง เป็นท่านั่งขัดสมาธิของคนทั่วไป.

          แต่ท่านั่งขัดสมาธิของพระพุทธรูปนั้นท่าหนึ่ง เรียกว่า ขัดสมาธิราบ (ขัด-สะ-หฺมาด-ราบ ) จะให้พระบาททั้งสองหงายขึ้น พระบาทขวาวางอยู่บน  พระบาทซ้ายวางอยู่ล่าง.

          อีกท่าหนึ่งเรียกว่า ขัดสมาธิเพชร (ขัด-สะ-หฺมาด-เพ็ด ) เป็นท่านั่งคล้ายกับที่คนทั่วไปเรียกว่า ขัดสมาธิสองชั้น คือท่านั่งขัดสมาธิคล้ายขัดสมาธิราบ พระบาททั้งสองหงายขึ้น ให้พระบาทซ้ายซ้อนอยู่บนพระเพลาขวาชั้นหนึ่ง แล้วยกพระบาทขวาซ้อนขึ้นไปหงายอยู่บนพระเพลาซ้ายอีกชั้นหนึ่ง.

ผู้เขียน  ศ. ดร.กาญจนา  นาคสกุล  ราชบัณฑิต  ประเภทวรรณศิลป์  สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม